Devlet
hizmeti Enstitüsü mürekkeb karakterli hukuk kurumlarından olup, hukukun çeşitli
alanlarına ait olan kuralları içermektedir. Devlet hizmeti hukuk enstitüsü
deyince, devlet hizmetinin düzenlenmesi ve devlet görevlilerinin kendi
görevlerini yerine getirmesi sürecinde ortaya çıkan ilişkileri düzenleyen hukuk
normlarının tamamını öngörülüyor.
Demokratik toplumda devlet kendi
vatandaşlarının çıkarlarının, evrensel, milli ve sosyal değerlerin temel biçimi
olarak görür. Devlet hizmeti idari hukuk biliminin önemli kategorilerinden biri
olsa bile eski Sovyet döneminde
mevzuattan öte kaldığı için bu tahsisat bilimsel olarak yeterince
araştırılmamıştır. Aynı dönemde Türkiye’de her bir bilim Sovyet biliminin kolu
gibi geliştiğinden devlet hizmetide
Sovyet idari hakkına dahil olan, fakat dikkati çok daha çekmeyen kavram
olarak kalıyordu. Mevzuatta tek kavram verilmediğinden teorisyenlerin onun
hakkındaki görüşleri tartışılmıştır.
Şu anda devlet memurluğu alanında reformlar
geçirildiği bir dönemde devlet hizmetinin Azerbaycan’ın devletçilik tarihinde
geçtiği gelişme yolunun çalışılması önemli bilimsel ve deneysel önem
taşımaktadır. Çünkü, tarih sadece geçmişin aynası değil, hem de hatalardan
yararlanma içindir.
Azerbaycan Cumhuriyeti’nde devlet hizmetinin
başlıca amacı Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasında, “Devlet hizmeti
hakkında” kanunda ve diğer kanunlarda belirlenen ilkeler ve hükümler
temelinde devletin fonksiyonlarının ameli olarak uygulanması, onun görevlerinin
yerine getirilmesi, toplumun refahının sağlanması ve genel menfaatlerin
ödenmesinden ibarettir.
Attestasiya, devlet kurumları, işletme ve
kurumlarda çalışanların etkinliğinin değerlendirilmesinde yaygın olarak
kullanılmaktadır. Attestasiya – yabancı kelimeler sözlüğünde (lat. attestasion-sertifika)
1) mezun, işçinin bilgi seviyesinin belirlenmesi; 2) birinin yeteneği, bilgisi,
iş ve başka nitelikleri, davranış hakkında görüş; 3) karakterize anlamlarına
gelir.
Attestasiya uzun süreden beri uygulanmasına
rağmen yanıt anlayışına tek bakış
yoktur, onun hukuki mekanizması ve teknolojisi halen derinden incelenmemiştir.
Attestasiya anlayışına hukuk edebiyatlarında ve mevzuatta aşağıdaki gibi
bakılır; işçilerin tuttuğu göreve uygun olması,
görevinin arttırılması veya indirilmesi performansını belirlemek amacı
ile onların zaman zaman bilgisinin, tecrübe ve olanaklarının yoklanılmasının
hukukla belirlenen kuralları, çalışanların tuttuğu göreve uygun olması, sürekli
çalışma yönünün fikir-siyasi seviyesinin artırılması, ayrıca onların yerleştirilmesini
iyileştirmek amacıyla belli kategorili işçilerin iş, siyasi ve manevi
niteliklerinin periyodik olarak kontrol, işçinin profesyonellik seviyesinin
yerine getirdiği işe uygunluk derecesinin belirlenmesi. Genellikle, tasdik
kavramı tasdik olunanların kontenjanından ve hangi organda çalışmalarından
bakılmaksızın aynı mahiyet taşıyor.
Devlet görevlilerinin attestasiyanı devlet
hizmetini daha dinamik amacıyla devlet
memurlarının kişisel kalitelerini ve görev tuttuğu yere uygun devlet
organlarının yetkilerinin uygulanmasında kendi hak ve görevlerini nasıl yerine
getirmesinin, tuttuğu göreve uygun gelmesinin, profesyonellik seviyesinin
tahmininin kurumsal-hukuki biçimidir.
Attestasiya hakkında normatif belgelerin
analizi onun iki bölümden: insani keyfiyetlerin kontrol ve etkinliğinin
değerlendirilmesinden ibaret olduğunu göstermektedir. Attestasiya devlet
memurlarının denetimi ve değerlendirilmesi kurumsal-hukuki biçimlerinden biri
olmakla aşağıdaki unsurları içermektedir: attestasiya nesneleri (kontrol ve
tahmin); attestasiyanın konuları (denetler ve değerlendirmeler),
değerlendirmenin kriterleri (hangi nitelikler kontrol edilir ve
değerlendirilir), değerlendirmenin yöntemleri (nasıl kontrol edilir ve
değerlendirilir), değerlendirmenin yordamı (denetim ve değerlendirme hangi
yöntemlerle yapılır), değerlendirmenin hukuki sonuçları.
Attestasiyaverimliliği değerlendirme
kriterlerinin belli olunmasına bağlıdır. Devlet görevlilerinin
değerlendirilmesi kriterleri kavramı kişisel performansı, faaliyet sonuçlarına
konulmuş taleplerdir. Kalite kriterleri öne sürülmüş amaçların çözümünde çok
insan kalitelerinden devlet hizmetlisinin yeteneği ve olanakları hakkında
objektif fikir yürütmesine temel veren keyfiyetlerdir. Kalite kriterlerinin
doğru belirlenmesi devlet hizmetçisinin objektif değerlendirilmesini sağlar.
Attestasiya iki yönde yapılır: emeğin değerlendirilmesi ve personelin
değerlendirilmesi. Emeğin değerlendirilmesi emeğin içeriği, kalitesi ve emek
tüketiminin karşılaştırılması. Bu yön sağlayan, emeğin kalite, miktar
endeksleri ve yoğunluğu değerlendirilsin, personelin değerlendirilmesi işçinin
bakım konmuş yemeği uygunluk derecesinin göstergesi olmakla tuttuğu görevin
yerine getirilmesine hizmetçinin hazırlık derecesi, mesleki kalitesi, kalitenin
standart yemeği uygun olup olmaması, meslek kalitesinin gelişmişlik düzeyinin
teşhis, faaliyetin etkinliği, gelişme ve ratasiyon perspektivinin
değerlendirilmesi içerir.
Devlet hizmetinde değerlendirme iki
aşamada yapılır: birinci, göreve belirlenen ve görevde yenilenme olduğunda;
ikinci, düzenli yapılan cari (güncel) değerlendirme zamanı.Genelde üst düzey
niteliklerinin zengin olması talepleri özel vurgulanıyor ve niteliklerinin
değerlendirilmesinde aşağıdakilerin dikkate alınmasını tavsiye ediyorlar:
birinci, uzmanlık düzeyi (meslek eğitimi, deneyimi, genel kültürü, yabancı dil
bilgisi); ikinci, çalışma stili (hırsı, etkinliği, risk etmeye hazır olması,
haddini bilmesi, değişikliği kabul etmesi, işin planlanması ve organizasyonu);
üçüncü, zihinsel nitelikler (analiz yeteneği, hafızası, lojistik, tefekkür
dinamikleri, fikrini toparlama becerisi); dördüncü, karakter nitelikleri
(iyimserliği, huzuru, inamlılığı, profesiyonelliği, hassasiyeti, bakış açısı,
sadakati, alçakgönüllülüğü ve s); beşinci, rehber nitelikleri (kolektif emeğe
eğim, kommunikabelliyi ve ünsiyyetliliyi, duygularını dizginlemek yeteneği, ruh
hali, özveri).
Rehberin faaliyet yönlerini aşağıdaki
türlere ayırırlar: bilgi analitik faaliyetleri, planlama faaliyetleri,
düzenleyici faaliyet, kurumsal-yürütme faaliyeti, koordinasyon faaliyetleri,
kontrol-rapor faaliyetleri, yenilik ve araştırma faaliyetleri, uzman
danışmanlık faaliyeti. Her bir faaliyeti gerçekleştirmek için profösyönel
meseleleri, faaliyetin sonucu, rehberin önemli meslek nitelikleri görüntülenir.
Rehber çalışanların değerlendirilmesinde onların seçtikleri yönetim biçimleri
önemli bir rol oynar. Uygulamada demokratik, otokratik ve liberal yönetim
biçimleri mevcuttur.
Devlet hizmetlisinin niteliklerinin kontrol
ve değerlendirilmesi sırasında temel
kullanılan
bilgi kaynağı üç gruba ayrılır: birinci resmi belgeler (Profil belgesi,
karakter tanıtımı); ikinci-sohbet ve istek; üçüncü-sosialoji eşlik. Genellikle,
tasdik komisyonunun işi tanıtım ortamında, objektif, tarafsızlık ve mevzuatın
gereklerini yerine getirmekle yapılmalıdır.
Attestasiyon sırasında çoğu zaman işçinin
özel, mesleki eğitim esas alınır, bu sırayla işçinin karmaşık kalitelerini
tespit etmiyor. Bazı durumlarda tasdik sırasında tasdik olunanla müsahibə soru-cevap
sınava dönüşür. Attestasiya sırasında psikolojik ortam yaratılmıyor,
sinirlilik, yersiz düşünceler tutmak, önyargılı ortamda tasdik geçen şahsın
fikirleri hoşgörüyle dinlənilib anlaşılmaz. Çok durumlarda tasdik olunan kişi
hakkında verilen karakterize gizlidir, mikrokollektivde bile tartışma konusu
değildir. Böylece, tasdik sırasında devlet hizmetçisinin profesyonellik,
çalışma ve manevi nitelikleri ölçülür ve tuttuğu göreve uygun gelip gelmediği
hakkında sonuç çıkarılır.
Attestasiyakomisyonu attestasiyanın
sonuçları temelinde devlet hizmetçisine aşağıdaki sonuçlardan birini verebilir,
tuttuğu göreve uyumludur; işini yükseldirse ve komisyon tavsiyelerini yerine
getirirse, bir yıldan sonra tekrar denetimden geçmek şartı ile olduğu göreve
uyumludur; tuttuğu göreve uymuyor.
Devlet görevlilerinin sosyal-ekonomik
durumu öncelikle, onların maddi durumu ile doğrudan ilgilidir. Hukuk
edebiyatlarında ve mevzuatta devlet görevlilerinin emeğinin karşılanmasına göre
para teminatı gibi bakılıyor, ya maaş veya devlet ücreti biçiminde
gerçekleştirilir. Devlet görevlilerinin aldıkları maaş kendi kulluk görevlerini
yerine getirmek ve nitelikli ve kalifiye kişilerin kulluğa dahil edilmesini
stimullaşdırmalıdır. “Devlet hizmeti” hakkında AR Kanunu ilk kez
devlet kulunun ücreti anlayışı uygulanmıştır. Devlet ücreti devlet kulunun para
ile ödenen hakkıdır. Devlet hizmet hakkının miktarı yetki hacminden, sorumluluk
derecesine, gerekli yeterlilik seviyesine, görev bakım stajına bağlıdır. Devlet
ücreti sürekli bölümden (görev maaşı, tarif derecesi) ve değişen bölümlerden
(görev maaşına eklemeler ve ödüllerden) oluşmaktadır.
Aylık tarife (görev) maaşı işin
mürekkebliyine, emeğin gerginliğine ve işçinin uzmanlık seviyesine göre
belirlenen maaş temel parçasıdır. Kanunda idari görevleri sonuncu sınıf için
devlet hizmetlisinin maaşının miktarı AR mevzuatı ile idari görev için
belirlenen asgari görev maaşına denk tutulur. Hizmetçi için görev maaşının
tutarları Devlet hizmeti görevlerinin Sınıflandırması uygun olarak belirlenir.
Azerbaycan yönetim sisteminde devlet
memurlarının kontrolünde kullanılan en önemli araçlardan biri memurların değerlendirmesidir.
Personelilgiliönemlikararlarınalınmasıpersonelin
önemlibirgörevegetirilmesiveyagörevinesonverilmesipersonelideğerlendirmesonuçlarınagöreyapıldığındandeğerlendirmeişçilertarafından
önemlidir. Genellikle, objektif esaslara göre yapılan değerlendirme,
çalışanların kurumun hangi şubesinde daha etkili faaliyet göstereceğini
belirler. Bununla ilgili iki bakış: klasik ve modern görüşler mevcuttur.
Klasikler memurların özelliklerini değerlendirir ve bu değerlendirme memurun
hırsı, sadakati, iş arkadaşları ile münasebeti ile ilişkilidir. Modern bakışlar
ise çalışmaların örgütün amaçlarının gerçekleştirilmesi için gösterdikleri çaba
ölçülür.
Azerbaycan’da devlet memurunun
değerlendirilmesi yıllık ve tasdik olmak üzere iki kademelidir. “Devlet hizmeti
hakkında” kanunun 30.1 maddesinde devlet memurlarının hizmet faaliyetleri her
takvim yılının sonunda değerlendiriliyor. Devlet memurlarının hizmet
etkinliğinin değerlendirilmesinde amaç onun bir yıl boyunca görevini gerekli
seviyeye uygun icra edip etmediğinin ve memurun geleceğe yönelik
faaliyetlerinin müeyyenleşdirilmesinden ibarettir. Hizmeti faaliyetlerinin
değerlendirilmesinin sonuçları devlet memurunun genel değerlendirilmesinde
büyük öneme sahiptir.
Azerbaycan’da bağımsızlığın ilk yıllarından
bugüne kadar devlet yönetim sisteminde bir çok değişiklikler yapılmıştır.
Özellikle iyi çalışan bir personel rejiminin ülkenin gelişmesinde önemli rol
oynadığının anlaşılması iyi bir pesonal kurma girişimlerinin gündeme gelmesine
neden olmuştur. Son on yılda bu çalışmalar hızlanmış ve personelin maddi
teminatının iyileştirilmesine, memurların işe alınmasına, hizmet içi eğitimi,
görevde yükseltilmesine ve hukuki statuslarıyla ilgili yeni değişiklikler
yapılması personel rejiminde önemli irelilemelerle sonuçlanmıştır. Ama
becerikli insanların göreve alınması, onların görevin gereklerine uygun
yetiştirmek, bütün sorunsuz çalışan personel tamamlanmamışdır. Bunun nedeni ise
mevcut yönetim sisteminde eski Sovyet rejiminden kalma yöntem ve unsurların
halen etkili olmasıdır. Yani bazen yönetim sisteminin çalışmasında birçok
demokratik değişiklikler yapılmasına rağmen onun etkinliğini ve verimliliğini
yükseltmek mümkün olmamış, aksine bazı alanlarda yönetim sisteminde çalışma
mexanixmi daha da ağırlaşmıştır. Özellikle, 1995 yılında kabul edilen
Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası’nda iktidarın kollara ayrılması ve ayrı ayrı
kurumlar arasındaki karşılıklı ilişkiler birbirini tamamlayan demokratik
normlar temelinde değil, sert bağlılık, emirler temelinde kurulmuştur.
Yukarıda belirtildiği gibi Azerbaycan’da
devlet personel yönetim sisteminin etkinliği cumhurbaşkanının denetim ve
gözetimi altında yapılır. Kamu hizmetlerine erişim devlet kurumları
yöneticilerinin yetkisi altındadır.
Devlet kurumlarında mevcut olan personel
kontrolleri profesionallıqdan uzak normlar temelinde faaliyet göstermektedir.
Azerbaycan Devlet görevlilerinin yönetimi sisteminde devlet memurunun aksine,
devlet kurumunun yöneticisinin etkinliği sürekli niteliktedir. Pratikte bu tür
sistemler yavaş yavaş kapalı sisteme dönüştüğü ve değişikliklere uyuşmadığı
görülmektedir. Ayrıca farklı kurumlar aynı iş için farklı ücret sunuyor. Ücret
konusu kanunla çözümlenmemiştir. Personel alımı ve dağıtımı plana əsaslandırılmır.
Bu özellikleri taşıyan personel sisteminin değiştirilmesi için köklü reformlar
gerekiyor.
Belirtilen bu sorunların çözümü için ilk
olarak “Devlet hizmeti hakkında” yasa devlet personel politikasının
esaslarını belirleyen, tüm devlet personelini kapsayan ve devlet memurlarının
bağlı olacakları genel kuralları gösteren, başta memurun maddi teminatı
gösterilmek üzere temel bir ilke olmalıdır.
