Bu zor günlerde yaşamını kaybeden tüm insanlarımıza rahmet, yakınlarını kaybedenlere acil şifalar ve sabırlar diliyorum.
D vitamini yağda eriyen önemli bir vitamindir. Bu vitamini yakından tanımak için sizlere bazı bilgileri hatırlatmak istedim. Öncelikle vitamin D içeren besin sayısı azdır. Sadece %10- 20 gibi bir kısmı gıdalar ile alınır. Kalan önemli bir kısmı ise (%80-90) UVB ışınları etkisiyle ciltte sentezlenir. Sentez için cilde direkt güneş ışını teması gereklidir. Güneş ışınlarının dünya yüzeyine ulaştığı açıya Zenith açısı denir. D vitamini sentezinde güneş ışınlarının geldiği bu açı dahi öneme sahiptir. Ülkemizin bulunduğu enlemde vitamin D sentezi Mayıs-Kasım ayları arasında gerçekleşir. Uygun ışın açısı saat 10.00-15.00 arasında olduğundan, D vitamini sentezi için özellikle bu saatlerde güneşe çıkılması önerilmektedir. Bazen ben güneşe çıkıyorum neden D vitaminim halen düşük sorularıyla karşılaşıyoruz. Burada doğru saatte doğru sürede güneşlenme önem kazanıyor. Güneşlenmenin D vitamini düzeylerine etkisi oldukça çok araştırılmıştır.
Yaz aylarında uygun saatlerde tüm vücudun güneş ışığı ile minimal eritem dozu (MED) oluşturacak (ciltte hafif pembelik) şekilde karşılaşması (~1 MED) durumunda, deride, oral alınan yaklaşık 20.000 IU vitamin D dozuna eşdeğer düzeyde vitamin D sentezi gerçekleşir. Sadece el, kol ve bacakların güneşe maruz kalması (~0.5 MED) durumu ise yaklaşık 3000 IU vitamin D sentezi sağlar. Cilt rengi açık olan bir insanda minimal eritem dozuna 15 dakikada ulaşılabilirken, koyu ciltli bir kişide bu süre 3-4 kat daha uzun olabilir. Bu arada cilt kanserinden korunmak amaçlı kullanılan güneş koruma krem, sprey veya sütlerinin de kullanıldığını hatırlatmakta yarar var. Faktör düzeyi 15 veya üzerindeki güneş koruyucu kremlerin kullanılmasının %99 oranında güneş ışınlarının deriye ulaşmasını engellediği bilinmektedir. Ayrıca cam ve tül arkasından güneşlenme de vitamin D sentezini engeller.
D vitamini düzeyinin normal sınırları nedir?
Vitamin D durumunu değerlendirmek için serum 25 hidroksi (OH) vitamin D düzeyi ölçülmelidir. Serum 25(OH) vitamin D düzeyi: >20 ng/ml durumunda kemik sağlığı için yeterli vitamin D düzeyi, 10-20 ng/ml vitamin D yetersizliği, 10 ng/ml’nin (25 nmol/L) altındaki düzey ise eksiklik olarak kabul etmektedir. Sosyal medyada D vitamini düzeyleri ile farklı değerler ile karşılaşılmış olabilir. Ancak Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği, osteoporoz ve kemik çalışma grubunun önerileri şu şekildedir;
* 25(OH) D düzeyinin: ¬ 20 ng/ml’nin üzerindeki (50 nmol/L) düzeyi kemik sağlığı için yeterli, ¬
* 30-50 ng/ml (75-125 nmol/L) arasındaki düzeyi kemik dışı etkileri için yeterli, ¬
*10-20 ng/ml (25-50 nmol/L) arasındaki düzeyi vitamin D yetmezliği, ¬
*10 ng/ml (25 nmol/L) olmasını ise vitamin D eksikliği olarak kabul etmektedir.
Bu düzeylerin önemlidir, çünkü D vitamini yağ dokuda erir bir vitamin olduğu için yüksek düzeyleri ile toksik etkiler yani zehirlenme bulguları gelişebilir.
Unutulmamalıdır ki, 25(OH) D düzeyi >100 ng/ml (>250 nmol/L) olan ve önemli miktarda kalsiyum tüketen kişilerde vitamin D toksisitesi (zehirlenme) riski artmışken, 25(OH) D düzeyi >150 ng/ml olduğu durumlarda vitamin D zehirlenmesinden bahsedilmektedir. Yani kontrolsüz yüksek doz D vitamini kullanmak sağlığınıza zarar verebilir.
D vitamini azalmasının nedenleri ?
D vitamini eksikliği tüm dünya için yaygın bir problemdir. Dünyada yaklaşık 1 milyar insanda D vitamini eksikliği olduğu tahmin edilmektedir. Bu kadar yaygın olmasında pek çok etken suçlanmaktadır. Örneğin, deride vitamin D sentezi kuzey enlemlerde ve yaşla birlikte azalmaktadır. Çalışmalarda vitamin D durumu farklı ülkelerde, hatta aynı ülkenin farklı bölgelerinde bile farklı olduğu görülmektedir. Örneğin, Amerika ve Avrupa’dayaşlı erkek ve kadınların %40 ile %100’ünde vitamin D eksikliği olduğu bildirilmiştir. Ülkemize baktığımzda da vitamin D eksikliğinin yaygın olduğu görülmektedir. Nedenler arasında, besinlerle yetersiz alım, yetersiz güneş ışığı maruziyeti (kuzey enlemler, hava kirliliği, koyu cilt, güneş koruyucu kullanımı, kapalı giyim tarzı…), mide- barsak ameliyatları ve kronik hastalıkları, karaciğer veya pankreas yetersizliği, ilaçlar, doğumsal nadir hastalıklar sayılmaktadır.
D vitamini eksikliği neler yapabilir ?
Klinik bulgular vitamin D eksikliğinin derecesi ve süresine bağlıdır. Çoğu hastada hiçbir yakınma veya bulgu yoktur. Hatta çoğu hastada kan tahlilleri de normal saptanır. Uzun sürelieksiklikte bazı kan değerleri anormal bulunabilir. Ağır ve uzamış vitamin D eksikliğinde ise, kemik mineral yoğunluğunda azalma, osteomalazi, yaygın kemik-kas ağrısı, kemik hassasiyeti, kas güçsüzlüğü, yürüme zorluğu ve kırıklar gelişebilir.
D vitamini tedavisi varmıdır?
Daha önce bahsettiğimiz gibi D vitamininde zehirlenmeye izin vermeden, eksiklik yerine konulmalıdır. Önerilen dozlar yaş, cins ve ek hastalıklara göre farklılık gösterebilir.
Örneğin, 19-70 yaş arası kemikleri korumak için minimum günlük D vitamini (kolekalsiferol) önerisi 600 IU, 71 yaş ve üstü için 800 IU’dir. Yaşlılarda ve vitamin D eksikliği yönünden diğer riskli kişilerde daha yüksek günlük D vitamini dozu gerekebilir. Bu nedenle, 65 yaş ve üzerindeki erişkinlerde kırık riskini azaltmak için daha yüksek vitamin D dozları (800-1000 IU/gün) önerilmektedir. Ayrıca, D vitamini ile birlikte yeterli kalsiyum alımı sağlanmalıdır (19-70 yaș: 1000 mg/gün, >70 yaş: 1200 mg/gün). Tedavide daha etkin olması ve tedaviyi standardize etmek açısından D3 kullanımı tercih edilmelidir. Tedavide akılda tutulması gereken bir detayda, D vitaminin emilimi besinlerden etkilenmemektedir.
D vitamini alan hastalarda, çok sık kan tahlili yaptırmak gerekli değildir. Bu konudaki öneri, tedavinin başlangıcından 8 hafta sonra serum 25(OH) D düzeyi ölçülmelidir. Sonucuna göre tedavinin devamı veya idame dozuna geçilmesi yönünden karar verilmelidir.
Herkese sağlıklı bir yaşam dilerim.
D vitamini hakkında bilinmesi gerekenler
