Norveç ve Kuzey Kutbu arasındaki Kuzey Kutup Dairesi’nin yukarısındaki bir adada buzlu Plataberget Dağı’nın derinliklerinde, insanlığın geleceği için hayati öneme sahip bir kaynak bulunmaktadır. Bu kaynak Kömür, petrol ya da değerli mineraller değil, tohumlardır.
Norveç’te bir depoda dünyadaki bütün bitki tohumlarını muhafaza etmeyi amaçlayan bir projedir. Norveç’in Longyearbyen şehrinde, projesi 1983 yılından itibaren hazırlanmaya başlanan Nükleer patlamalara dayanıklı olarak tasarlanan depo’nun inşaatına 2006 yılında başlanmış, 2008’de yapımı tamamlanmış ve yaklaşık Dokuzmilyon dolara mal olmuştur. İnşaat mühendisi William George, kasanın tasarımı ile projenin yöneticisi olarak görev almıştır. Projeyi planlanandan sekiz ay önce teslim ettiğinde, diğer tarım projeleri hakkında kendisinden danışmanlık yapması da istenmiş ve o zamandan beri Orta Doğu, Avrupa, Hindistan, Meksika ve daha birçok projede yer almıştır. Norveç’in kuzeyinde Kuzey Kutbu’na yaklaşık 1300 kilometre uzaklıktaki bu yer, kumtaşı bir dağa 100 metre mesafede 130 metre aşağıya inşa edilen tohum kasası 2008 yılında faaliyete geçmiştir.
Svalbard Global Tohum Kasasında, doğal afet, hastalık veya savaş gibi dünya mahsullerine bir şey olması durumunda korumak için dünya çapında tarım ürünlerinden bitki tohumları yer almaktadır. Esasen, dünyanın en büyük tarımsal biyo çeşitlilik koleksiyonunu tutan büyük bir emanet kasasıdır. Kasa’ya Norveç ladin ve bir İskoç çamı orman ağacı türleri tohumlarının ilk teslimatta alınmıştır. Dünya çapındaki orman ağacı türlerinin genetik çeşitliliği, iklim değişikliği ve orman yönetimi faaliyetlerinin büyük orman ağacı türleri için önemli bir dizi faktörden etkilenmektedir. Popülasyonların parçalanması, tarıma zararlılar ve hastalıklar farklı öneme sahip diğer faktörlerdir.
Küresel Tohum Kasası, kıyamet veya küresel bir felaket durumunda kullanılmak üzere oluşturulan tohum rezervi “kıyamet günü” kasası olarak adlandırılmıştır. Dünyada her gün büyük ve küçük kıyametler yaşanıyor. Genetik materyal dünyanın her yerinde kayboluyor,” diyor CropTrust’ın Genel Müdürü Marie Haga.tesisin girişinin yakınında, karlı manzaraya karşı sert bir şekilde dışarı çıkan dikdörtgen bir beton kama, kıyamet günü takma adına uygun bir biçimde ürkütücü bir şekilde inşa edildiği görünüyor. Svalbard’ın kasanın yeri olarak seçilmesi uzaklığı içindir. “Yeryüzünde savaş ve terörün olduğu yerlerden, belki de başka yerlerde korktuğunuz her şeyden uzakta. Güvenli bir yerde yer almaktadır,” diyor kasanın günlük işleyişini denetleyen yönetici BenteNaeverdal.
Norveç hükümeti tarafından desteklenen proje, ABD, İngiltere, Almanya, İsviçre ve Kanada’nın devlet fonlarından yıllık yaklaşık 125 -150 bin dolar mali destek aktarılmaktadır. Olası bir küresel afet halinde yeryüzündeki bitki türlerinin korunarak yeniden ekilebilmelerine olanak sağlamayı amaçlamaktadır. Depoda yaklaşık Dörtmilyon adet tohum korunmaktadır. Depodaki havanın sıcaklığı tohumların en uzun süre korunabileceği sıcaklık olarak tespit edilen – 18 dereceye sabitlenmiştir. Ancak kıyamet günü kasası da iklim değişikliğinin yarattığı küresel ısınma tehdidi ile karşı karşıya kalmıştır. 2016 yılında eriyen buzulların neden olduğu sel, ambarın giriş tünelini kullanılamaz hale getirmiştir. Norveç hükümeti, yaşanan sorunların tekrarlanmasına engel olmak ve tohum deposunu geliştirerek daha korunaklı hale getirmek için 13 milyon dolarlık bir bütçe ayırmıştır. Kasa sıcaklık sensörleriyle donatılarak ısınmaya karşı, soğutma sisteminin devreye girmesi için ek soğutma sistemi de kurularak, tüm dünyanın tarımsal taban koleksiyonlarına sahip kasa dış etkilerden korunur hale getirilmiştir.
Tohumlar hareket ettirilebilir raflarda saklanarak, tohumun bilimsel isimleri ve barkodları da görünür ve okunur şekilde hazırlanmıştır. Tohum kasasında genetiği değiştirilmiş tohumların depoya konulmamış olması bilim adamlarının modifikasyon hakkında bir fikri olduğu için değil, orijinal örneklerinin korunması hedeflenmiştir. Svalbard kasası, sadece tohum eklemek veya geri almak için yılda iki kez açılmaktadır. Bu kasada zamanı geldiğinde bir gün hayvan dokularının da saklanabileceği söylenmektedir.
Kıyamet Günü Deposu, gelecek nesillerin “iklim değişikliği ve nüfus artışının zorluklarının üstesinden gelme” ihtiyacı duyması durumunda, bugün mevcut olan her önemli ürün çeşidini temsil eden milyonlarca tohumu güvence altına almayı amaçlamakla beraber, her zaman kıyamet gününe hazırlanmak olmadığı, doğal sorunlara karşı tohumların depolanması gerektiği belirtilmiştir. Bu doğrultuda “Etiyopya kuraklık yaşadıysa ve bazı ürünlerini kaybettiyse, kasadan tohum alabileceği ve arazilerini ekebileceği, ürün almaya başlayabileceklerini belirtmektedirler. Küresel Bitki Tohumu Kasası, yerel bir gen bankasının kaybedilmesi durumunda bitki genetik mirasını korumak olan Nuh’un Gemisi olarak tanımlanıyor. Suriye iç savaşı, 2015 yılında Svalbard Dünya Tohum Kasası’nda depolanan tohumların ilk kez kullanılmasına neden olmuştur. Saklanan tohumlar Suriye’de Halep yakınlarındaki kurak alanda Tarım Araştırmaları Merkezi’ne ait tohum bankasının zarar görmesiyle kullanılmış, ekilen tohumlardan yetiştirilen yeni tohumlar Kıyamet Günü Kasasına geri iade edilmiştir
Yapılan bir basın açıklamasında, İsviçre hükümetinin tarım araştırma merkezi Agroskop, Norveç’te yıldönümü kutlamalarına katılan 23 gen bankası arasında olduğu,İsviçre hükümeti,Agroscopenında diğer gen bankaları gibi bitki genetik çeşitliliğini korumak için Svalbard Global Seed Vault ile işbirliği kapsamında, 14.03.2018 tarihinde dünyanın dört bir yanından bir milyondan fazla tohum çeşidinin mükerrer olarak depolandığı, Küresel Bitki Tohumu Kasası’na onuncu yıldönümünde 719 bitki örneği içeren iki sandık gönderdiği belirtilmiştir. Alüminyum paketlerde korunan numunelerde eski ve yeni buğday çeşitlerinden tohumlar, triticale (buğday ve çavdar melezi), yulaf, çavdar, arpa ve spelt bulunuyordu. Ayrıca, Svalbard mağazasını zenginleştiren ilk İsviçre tıbbi ve aromatik bitkileri olan iki adaçayı çeşidi ve bir İtalyan maydanozunun bulunduğu açıklanarak, İsviçre’nin Agroscope Gen Bankası’nın bir asırdan daha eski olduğu ve 120 yıl önce toplanan çeşitlerin hala korunmuş olduğu belirtilmiştir.
İskandinav konsorsiyumu tohumları kasaya ilk girenler olmakla birlikte, gelecekteki girişlere diğer ülkelerinde katkıda bulunulacağı, Svalbard kasasına gelen tohumlar arasında Soya fasulyesi, arpa, mercimek, sorgum ve ABD Tarım Bakanlığı (USDA) yetkililerinin katkıda bulunduğu buğday örneklerinin yanı sıra Africa Rice’den yaklaşık 2.500 pirinç örneklerinin de yer aldığı belirtilmektedir.
Kıyamet Günü kasası, 2019 yılından beri ilk önemli güncellemesini yapmaya başladı. Son yapılan geliştirme çalışmalarından sonra önümüzdeki günlerde 36 farklı gruptan alınmış 60 binden fazla tohum örneği depoda saklanmaya başlanmıştır. Sürdürülebilir tarım ve türlerin korunması için kritik öneme sahip tohum deposu, şimdilerde iklim değişikliği karşısında önemli bir rol üstleniyor.
Bir gelişmeye göre kâr amacı gütmeyen bu oluşuma Tayland, ABD ve İrlanda’daki tarım departmanlarından katkı sağlandığı, ayrıca Kosta Rika, Etiyopya ve Lübnan’daki üniversiteler ve araştırma merkezlerinin de katkı sağladığı edinilen bilgiler arasındadır. Aslında birçok ülkenin, kendi tohumları için gen bankası kurma çalışmaları yapıyor. Ancak herhangi bir şekilde kendi depolarında bir sorun ile karşılaşma ihtimaline karşı ülkeler, tohumlarını yedek olarak bu tip merkezlere de gönderdikleri, şu an için dünya genelinde iki bine yakın bu ve buna benzer gen bankası olduğu bilgisi bulunmaktadır.
Öncelikli tehdit iklim değişikliği, şu an için öncelikli kaygılarının iklim değişikliği olduğunu vurgulayan uluslararası kar amacı gütmeyen kuruluş CropTrust başkanı HannesDempewolf, bu tip depoların farklı çalışmalara da imkân sağlayacağını belirterek, bu ve buna benzer tohum deposu olarak görev yapan oluşumların türlerin korunmasını sağlayacağı gibi, ilerleyen dönemlerde yeni türlerin oluşturulmasında da önemli bir rol oynayabileceğini ifade etmiştir. Hiç şüphesiz depolanan tohumlar arasında öncelikli olarak farklı mısır çeşitleri kendini gösteriyor. Yapılan açıklamalara göre dünyanın farklı noktalarında yer alan çeşitli mısır tohumlarını depolayan bu tesisler, ayrıca tarihin korunması adına da ek bir görev üstlenmiş oluyor.
Svalbard’ın kasanın yerinin seçilmesinin uzaklığı dışında, yapılan bir araştırmaya da değinmek faydalı olacaktır.
Kışın yirmidört saat karanlık ve kutup ayılarının sürekli tehdidiyle uğraşmanın yanı sıra, Norveç’in uzak Longyearbyen kasabasında yaşayan 2.000 kişi de çok garip bir yasaya uymak zorunda: Orada ölmek yasa dışı. Norveç anakarası ile Kuzey Kutbu arasında Norveç’in Svalbard takımadalarında yer alan Longyearbyen, o kadar soğuktur ki, yerel halkın soğuk hava nedeniyle mezarlıkta cesetlerin çürümediğini keşfettiği 1950’den beri orada ölmek yasa dışıdır.Aslında, bilim adamları 1918 grip salgınında, 1998’de ölenlerin cesetlerini mezardan açtıklarında, ölümcül virüsün canlı örneklerini almayı başarmışlar. Çoğunlukla Cole madencilerinin yaşadığı yerel halk, cesetlerin çürümediğini tespit ettikten sonra yayılabilecek hastalıkların önüne geçmek için daha fazla insanın yerel mezarlığa gömülmesini yasadışı hale getirdi.
Beş milyon kadar tohum çeşidini barındırmak için inşa edilmiş, en aşırı koşullarda, büyük bir felaketin güvendiğimiz bitkileri yok etmesi durumunda, kasanın küresel tarım için bir kıyamet günü” deposu olarak hareket etmesi amaçlanmıştır. Ancak bu, çeşitliliğin bugün zaten var olan tehditlerden korunmasında temel rol oynuyor.” “Bitkiler her zaman adapte olmuşlardır. Buğday Orta Doğu’da doğuyor ve şimdi tüm dünyada yetiştiriliyor, ancak buğdayın Orta Doğu’dan Kanada gibi bir yere taşınması binlerce yıl almıştır. Günümüzde temel sorun, iklim değişikliğinin bitkilerin adapte olduğundan daha hızlı gerçekleşiyor olmasıdır.” “Gen bankaları müze değildir,”
“Mahsullerimizi geliştirmek veya doğrudan tarımda kullanılmak üzere yetiştiriciler ve çiftçiler tarafından kullanılacak malzemelerin korunduğu yerlerdir.” Ve Svalbard bu rasyonel sistemde çok önemli de olsa sadece bir unsurdur.
Svalbard Küresel Tohum Deposu
