MKE Kurumu hakkında bilgi
İstanbul’un Fatih Sultan Mehmet tarafından fethinden sonra, Türkler tarafından bu şehirde kurulmuş bulunan Askeri Fabrikalar, zamanla bazı değişikliklere uğrayarak bünyesini ve ismini değiştirmiş, ilk zamanlarda Tophane Amirliği, Tanzimat devrinde Tophanei Amire Müşirliği daha sonra Tophane-i Amire Nazırlığı, Meşrutiyet devrinde İmalatı Harbiye Müdiriyeti Umumiyesi isimleri altında hizmet etmiştir. Cumhuriyet devrinde ise, 1921 yılından 1950 yılına kadar Askeri Fabrikalar Umum Müdürlüğü olarak Milli Savunma ihtiyaçlarımızı karşılamaya çalışmıştır.
Askeri Fabrikaların daha da geliştirilerek modern ordu ihtiyaçlarını karşılayabilecek bir duruma getirilmesi ve daha rantabl çalışabilmesi için 8 Mart 1950 tarihli 5591 sayılı kanunla bir İktisadi Devlet Teşekkülü olarak Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu adı altında yeniden teşkilatlandırılmıştır.
Bugün, yaptığı imalat dolayısıyla yurdumuzda ki sınai kuruluşlar arasında özel bir yeri olan kurumun, özellikle yurt savunması için mühimmat grubu fabrikalarında, Milli Savunma ihtiyaçlarımızı gidermeye çalışırken, yurt ekonomisinin kalkınması yönünden de önemli hizmetlerde bulunmakta, makine, malzeme ve kimya grubu fabrikalarında sivil sektörün ihtiyaçlarını karşılayacak çeşitli sınai mamulleri imal etmektedir.
Askeri fabrikaların Anadolu’ya nakli
İstanbul’da toplanmış bulunan ve Osmanlı Ordusuna yüzyıllarca hizmet etmiş bulunan askeri fabrikaların Balkan Harbini müteakip (1913) İmparatorluğun içinde zor koşullar dikkate alınarak ilgililerce Anadolu’ya nakli fikri ortaya atılmış, fakat birinci dünya savaşının başlaması (1914) bu konuda teşebbüse geçilmesine mani olmuştur.
1 inci Dünya Savaşı’ndan yenik olarak çıkan Osmanlı hükümeti galip devletlerle Mondros (1918) ve Sevr (1920) antlaşmalarını imzalamak mecburiyetinde kalınca antlaşmaların getirdiği ağır hükümler sonucu bütün askeri fabrikalar kapatılmış. Bakırköy, Zeytinburnu, Kayağaç ve Tophane fabrikaları gibi Askeri Fabrikalar ticari amaçla imalata başlamışlardır.
Kurtuluş Savaşı’nda Askeri Fabrikalar
Anadolu’da Askeri Fabrikaların kuruluşu Atatürk’ün Anadolu’ya geçmesi (1919) ve Milli Mücadeleye girişilmesiyle başlamıştır. Atatürk’ün Milli Mücadelenin başarılması için silah tamiri ile cephane ve harp malzemesi imali işlerinin Anadolu’da yapılması gerektiğini belirtmesi üzerine, işgal altındaki İstanbul’da Askeri Fabrikalardan kaçırılan makine ve ustalarla 1920 yılında evvela doğu cephesinde, Erzurum’da, sonradan silah tamirhanesi haline getirilecek olan bir iş ocağı, daha sonra Garp Cephesinde Eskişehir’de bir top tamirhanesi ile Ankara’da istasyon civarında bir tüfek tamirhanesi kurulmuştur.
1921 yılı ocak ayı içinde Ankara’da Askeri Fabrikalar Umum Müdürlüğü kurulmuş ve askeri imalat yapan bütün fabrikalar bu umum müdürlük adı altında yeniden teşkilatlandırılmıştır. Böylece Milli Mücadele döneminde Erzurum, Eskişehir, Ankara, Keskin ve Konya’da kurulan tamirhaneler ile Ankara’da Askeri Fabrikalar Umum Müdürlüğü’nün kurulması, harp sanayimizin Anadolu’ya nakli hususunda ki düşünceleri gerçekleştirmiştir.
Cumhuriyet Devrinde Askeri Fabrikalar
Kurtuluş Savaşı’nın zaferle sonuçlanması üzerine, yapılan Lozan Barışından sonra (1924) Ankara’da temelleri atılan silah tamirhanelerinin tevsii ile diğer Askeri Fabrikaların kesin olarak Anadolu’da kurulması işi öncelikle ele alınmış, yapılan araştırmalardan sonra en elverişli yerin Kızılırmak kenarındaki Kırık Köyü (Kırıkkale) olduğu tespit edilmiştir.
Ankara’da 1921 yılında kurulan silah tamirhanesi ve marangoz atölyelerinden sonra, 1923 yılında yine Ankara’da Fişek Fabrikası 1925 yılında Kırıkkale’de Topçu Mühimmat Fabrikası, 1926 yılında Kuvvet Merkezi ile Pirinç Döküm ve Haddehanesi, 1930 yılında Ankara’da Kapsül ve İmla Fabrikası ile Kırıkkale’de Çelik Döküm Haddehanesi, 1937 yılında Kırıkkale’de Nitroselülozlu Barut Fabrikası, Top Fabrikası ve Dişli Fabrikaların temelleri atılmıştır.
İstanbul’da İnhisarlar Vekaletine ailt olan Av ve Rövelver Fişekleri Fabrikası 1929 yılında, yine inhisarlar vekaleti tarafından Elmadağ’da kurulmuş bulunan Barut Fabrikası 1934 yılında Askeri Fabrikalara devir edilmiş, ayrıca Kızılay tarafından 1935 yılında yaptırılan Mamak’ta ki Gazmaske Fabrikası da 1943 yılında evvela Milli Savunma Bakanlığı Gaz Komutanlığına ve 1944 yılında da askeri fabrikalara intikal ettirilmiştir.
Türk Hava Kurumu tarafından 1942 yılında Etimesgut’ta kurulan Uçak ve Motor Fabrikası, 1952 yılında kurumumuza devredilmiş, 1971 yılından itibaren de Tekstik Makinaları Fabrikası adı altında tekstil makinaları imalatı yapmaktadır.
Fabrikalarımız ve üretimleri
1950 yılında Askeri Fabrikalar Umum Müdürlüğü’nden devralınan fabrikalar zaman zaman tevsiata tabi tutulmuş, yeni ilave edilen fabrika ve tesisler hizmete girmiştir. Kurumumuzun bugün mevcut olan fabrikalarında imal edilmekte olan mamüller fabrikalar itibariyle aşağıda gösterilmiştir.
-Mühimmat Fabrikası : Savunma için ağır silah mühimmatı.
-Gazi Fişek Fabrikası- Savunma için hafif silah mühimmatı.
-Makine Sanayii Müessesesi: Çay işleme makinaları, vagonetler, çelik konstrüksiyon barakalar, demir ve çelik konstrüksiyon işleri, grayder, skreyper, kompresör, yol silindiri, sondaj makinaları, galvanizli dikenli teller ve hat telleri.
-Top ve Otomotiv Sanayii Müessesesi: Tornalar, frezeler, planyalar, matkaplar, zeytinyağı üretimi makinaları, pik ve sfero dökümler, dişliler, dişli kutuları.
-Silah ve Tüfek Fabrikası: Çeşitli hafif ve ağır silahlar.
-Tekstil Makinaları Fabrikası: Dokuma tezgahları, iplik eğirme ve iplik büyük makinaları, treyler.
-Gazmaske Fabrikası: Monofaze ve trifaze elektrik sayaçları, ampermetreler, pülverizatör ve atomizörler, gaz ve toz maskeleri, alkali patron ve süzgeçler, madeni anodik kaplama işleri, aktif kömürler.
-Elmadağ Barut Fabrikası: Muhtelif asit ve patlayıcı maddeler.
-Kırıkkale Barut Fabrikası: Muhtelif av ve mühimmat barutları ile yağlı boya, tiner ve laklar, nitroseliiloz.
-Kapsül ve İmla Fabrikası: Dinamit kapsülleri, av ve mühimmat kapsülleri, proteknik mamuller.
-Avfişeği Fabrikası: Av kovanı, saçma ve kurşunlar, av ve şevrotin fişekleri.
-Çelik Fabrikası: Alaşımlı ve alaşımsız makine yapı çelikleri, alaşımsız yüksek karbonlu takım çelikleri, sıcak iş, soğuk iş takım çelikleri, paslanmaz çelikler, semantasyon çelikleri, yay ve oto makası çelikleri, otomat çelikleri, çelik döküm türleri, kalibreli soğuk çekilmiş çelikler, grayder bıçakları, kalıpta sıcak işlenmiş çelik taslaklar, dökme taslak çeşitleri, bandaj ve monobloklar.
-Çelik Çekme Boru Fabrikası: Özel nitelikte çelik çekme borular.
-Pirinç Fabrikası: elektrolitik katod bakırı, elektrolitik bakır iletkenler, bakır levha, şerit, çubuk boru, profiller, pirinç levha, şerit çubuk ve profiller, bronz takoz ve çubuklar kondanse boru ve ayarlar.
-Antalya Pil Fabrikası: Özel nitelikte kuru piller.
-Marangoz Fabrikası: Kayın, kavak ve çam kontrplaklar ve kontratablalar, bete tablalar, çeşitli doğrama ve ambalaj işleri, prefabrik konutlar.
-İnşaat ve Kazı Makinaları Fabrikası: Çeşitli inşaat ve kazı makinaları.
-Kuvvet Merkezi: Kırıkkale’de ki fabrikalarımızın enerji su ihtiyacını karşılar.
İlk deneyimi İstanbul’un fethi için döktürülen toplarla başlayan MKE Kurumu bugün tarihinden aldığı güç ve modern teknolojisi ile savunma sanayisinin en güvenilir desteğidi.
(Devamı gelecek yazımda….)
İstanbul’un fethi ve MKE’nin savunma sanayindeki rolü “1976-1982 tarihi hamlesinde Milli Harp Sanayimiz”(5)
