Haber: İlker ÇAKAN
Trabzon
Halk Sağlığı Müdürü Dr. Köksal Hamzaoğlu’nun aşırı sıcaklarda alınması gereken önlemler
konulu açıklaması şöyledir;
“Aşırı
sıcaklar çeşitli sağlık problemlerini de beraberinde getirmektedir. Sıcaklık ve
nem artışına bağlı olarak vücut ısısı artmakta ve metabolizma bu yeni duruma
uyum sağlamaya çalışmaktadır. Normalde terleme ile vücut ısısı dengede
tutulmaya çalışılır. Ancak aşırı sıcaklarda sadece terleyerek vücut ısısı
dengede tutulamaz. Yaşlılar, bebekler ve kronik hastalığı olanlarda terleme
mekanizması ile vücut ısısının dengede tutulması her zaman mümkün olmayabilir.
Yine ortamdaki nem oranı yüksekse terleme suretiyle vücut ısısı yeterli düzeyde
düşmeyebilir. Ayrıca şişmanlık, herhangi bir hastalığa bağlı yüksek ateş, aşırı
sıvı kaybı (dehidratasyon), kalp hastalığı, ruh ve sinir hastalığı, alkol ve
uyuşturucu madde kullanımı ile tedavi amaçlı bazı ilaçların (tansiyon
düşürücüler, idrar söktürücüler vb.) kullanımı da sıcak havalarda terlemeyi
etkileyen diğer faktörlerdendir. Bu gibi durumlarda yükselen vücut ısısı beyin
ve diğer hayati organlarda hasara yol açabilir.
Aşırı
sıcaklardan en çok etkilenen gruplar:
Yalnız yaşayan 65 yaş ve üzerindeki
yaşlılar,
Dört yaşından küçük çocuklar,
Bakıma ihtiyacı olanlar,
Hamileler,
Açık alanda çalışanlar,
Aşırı kilolular,
Kronik hastalığı (şeker hastalığı,
kalp-damar hastalıkları, beyin-damar hastalıkları, psikolojik hastalıklar,
kronik solunum sistemi hastalıkları, karaciğer hastalıkları, böbrek
hastalıkları) olanlar,
Sürekli ilaç (özellikle tansiyon düşürücü, idrar söktürücü, depresyon ve uyku
ilaçları) kullanan kişiler,
Sokak çocukları ve evsizlerdir.
Özellikle kronik hastalığı bulunan ve yalnız
yaşayan yaşlılar en çok risk taşıyan gruptur.
Korunmak için neler yapabiliriz?
A.
Genel korunma
Günün
en sıcak saatlerinde (10.00-16.00) mecbur kalınmadıkça dışarı çıkılmamalıdır.
Dışarıda çalışması gerekenler mümkün oldukça
güneş altında korunmasız kalmamaya, aşırı hareketlerden kaçınmaya, sık sık tuz
içeren sulu gıdalar almaya dikkat etmelidirler.
Dışarıda bulunulduğunda açık renkli, hafif,
bol ve sıkı dokunmuş kumaşlardan yapılan giysiler tercih edilmeli; geniş
kenarlı ve hava delikleri olan şapka giyilmeli ve güneşin zararlı ışınlarından
koruyan güneş gözlüğü kullanılmalıdır.
Güneş ışınlarının dik geldiği saatlerde
(10.00-16.00) denize girilmemeli ve güneşlenilmemelidir. Bu saatlerin dışında
denize girmek isteyenler güneşten koruyucu krem(en az 15 koruma faktörlü)
kullanmalı, şapka ve gözlük gibi gerekli koruyucu önlemleri almalı ve uzun süre
kesintisiz güneşlenmemelidir.
Yoğun
fiziksel aktivite ve spor yapmak için sabah ve akşam saatleri tercih edilmeli,
her bir saatlik spor için en az 2-4 bardak sıvı alınmalıdır. Ağır fizik
aktivitelerden kaçınılmalıdır.
Risk
altındaki yetişkinler ve yaşlılar, günde en az iki kez güneş veya sıcak
çarpması yönünden izlenmelidir. Bebekler ise bu açıdan daha sık izlenmelidir.
Bebek,
çocuk, engelliler ve hayvanlar kapalı ve park etmiş araçlarda kesinlikle
bırakılmamalıdır. Araçların iç ısıları, klima olsa dahi park edildikten çok
kısa süre sonra yükselmektedir. Araç terk edilirken herkesin dışarı çıktığından
emin olunmalıdır.
Kapalı alanlar iyi havalandırılmalıdır.
Güneş gören pencereler perde vb. güneşliklerle gölgelendirilmelidir.
Vücut
ısısının yükselmemesi için sık sık duş alınmalı; bunun mümkün olmadığı
durumlarda ayaklar, eller, yüz ve ense soğuk suyla ıslatılmalı veya
silinmelidir.
B. Beslenme
ve sıvı alımı
Susuzluk
hissi olmasa bile her gün en az 2-2,5 litre (12-14 su bardağı) sıvı
tüketilmelidir.
Kahvaltıda
az yağlı peynirler, zeytin ve taze sebzeler bulunmalı, kafein içeren içecekler
yerine de süt, meyve suyu, ıhlamur ve kuşburnu gibi bitki çayları tercih
edilmelidir.
Yağlı
besinlerin ve yağda kızartmaların tüketiminden kaçınılmalı; yemeklerde bitkisel
sıvı yağlar kullanılmalıdır. Yemekleri pişirirken kızartma ve kavurma yerine
haşlama, ızgara, kendi suyunda veya az suda pişirme gibi sağlıklı pişirme
yöntemleri uygulanmalıdır.
Vücut
direncini artırmak ve vücudun yeterli miktarda vitamin ve mineral almasını
sağlamak için bol miktarda sebze ve meyve tüketilmelidir.
Terleme
ile artan sıvı ve mineral kaybının önlenmesi için her zamankinden daha fazla
miktarlarda sıvı alınmalıdır.
Sıvı
alımında su içmek esas olmakla beraber, su dışı sıvı alımında kahve, çay ve
gazlı içecekler yerine süt, ayran ve meyve suyu gibi içecekler tercih edilmelidir.
Eğer doktor tarafından sıvı alımı kısıtlanmış veya idrar söktürücü ilaç
kullanılması söz konusu ise ilgili doktora başvurmak gerekir.
Mide
kramplarına neden olabileceği için çok soğuk ve buzlu içecekler tercih
edilmemelidir.
Kafein,
alkol ve fazla miktarda şeker içeren içecekler vücuttan daha fazla sıvı kaybına
yol açtığı için tüketilmemelidir.
Dışarıda
ve açıkta satılan yiyeceklerin, tüketiminden kaçınılmalı, çabuk bozulma riski
olan besinler (et, yumurta, süt, balık vb.) açıkta bekletilmemeli, besinlerin
hazırlanması ve pişirilmesi aşamalarında hijyen kurallarına özen
gösterilmelidir.
Aşırı sıcakların sağlık üzerine etkileri
Güneş veya Sıcak Çarpması: Aşırı sıcağa maruz
kalma sonucu beden ısısını ayarlayan terleme mekanizmasının bozulmasına bağlı
olarak vücut ısısının düşürülememesi ile karakterize bir tablodur.
Vücut ısısı 10-15 dakika içerisinde 40-41°C
üstüne çıkabilir. Güneş veya sıcak çarpması acil olarak tedavi edilmezse kalıcı
hasara veya ölüme neden olabilir. Bilinç kaybından önce tedaviye başlanması
durumunda iyileşme şansı oldukça yüksektir. Kişinin ateşi 39,4°C üzerindedir,
deri kuru, kırmızı ve sıcaktır, terleme yoktur, bulantı kusma, baş ağrısı, baş
dönmesi, göz çukurlarının belirginleşmesi ve görme netliğinin bozulması ile
komaya kadar gidebilen şuur bulanıklığı veya kaybı vardır.
İlk
yardımda; kişi hemen serin ve hava akımı olan bir yere alınmalı, sıkı giysileri
gevşetilmeli, soğuk su veya soğutucularla (vantilatör, klima vb.) soğutulmaya
çalışılmalı, bilinci kapalıysa
kesinlikle içmesi için sıvı verilmemeli ve en yakın sağlık kuruluşuna
götürülmelidir. Gerekli durumlar da hava yolu açılmalı ve suni solunum yapılmalıdır.
Sıcak bitkinliği: Uzun süre aşırı
sıcağa maruz kalma ve yeterli miktarda sıvı almamaya bağlı su ve mineral
kaybıyla meydana gelir. Daha sıklıkla yaşlılarda, yüksek tansiyonu olanlarda ve
güneş altında çalışanlarda görülür. Aşırı terleme, yorgunluk, halsizlik,
bayılma hissi, nabız hızlanması, ateş yükselmesi belirtileriyle kendini
gösterir. Deri soğuk ve nemlidir, nabız hızlı ve zayıftır, solunum hızlı ve
yüzeysel, şuur açıktır. Güneş çarpmasının daha hafif şekli olup hayati tehlike
yoktur.
İlkyardım; uygun ve zamanında yapılırsa genel
durum hızla düzelir. Serin bir yerde istirahata alınan hastanın giysileri
gevşetilip, sırt üstü yatırılarak bacakları yükseltilir. Islak havlu veya bezle
serinletilmeye çalışılır. Bol miktarda sıvı verilir; özellikle de tuzlu ayran
içirilir. Yaklaşık 1 saat içerisinde kişinin genel durumu düzelmezse mutlaka
sağlık kuruluşuna başvurulması gerekir.
Sıcak
krampları:
Aşırı aktivite sonucunda terlemeye bağlı olarak vücutta hızlı bir su ve mineral
kaybı meydana gelir. Düşük mineral seviyeleri kaslarda sıcak kramplarına neden
olabilir. Sıcak krampları aynı zamanda sıcak bitkinliğinin belirtilerinden
birisidir. Genellikle karın, bacak ve kol kaslarının fiziksel aktivite
sırasında ağrılı spazmlarıyla meydana gelir. Sıcak krampları için tıbbi
tedaviye gerek yoktur, kişinin yaptığı aktivite durdurulmalı, sakin ve serin
bir yerde oturtulmalı, meyve suyu veya mineralli içecekler içirilmelidir. Kramp
meydana geldikten sonra en az birkaç saat fiziksel aktivitede bulunulmamalı, bir
saat içerisinde geçmezse en yakın sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
Güneş yanıkları: Deriye hasar vereceği
için güneş yanıklarından kaçınılmalıdır. Uzun süreli güneş ışığına maruz
kalmakla meydana gelir. Deri kızarık, ağrılı ve aşırı derecede sıcaktır. Eğer
etkilenen kişide ateş, bül (su toplanması) ve şiddetli ağrı varsa veya 1
yaşından küçükse en yakın sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Güneş yanığından
korunmak için güneş ışığına maruz kalmaktan kaçınılmalı, güneş yanığı olan
yerler soğuk su ile silinmeli, etkilenmiş bölgelere nemlendirici tıbbi losyon
sürülmelidir. Yağ, salça, yoğurt ve diş macunu vb. maddeler kesinlikle
sürülmemeli, büller patlatılmamalıdır.
Sıcak döküntüsü (İsilik): Sıcak ve
nemli havalarda aşırı terlemeye bağlı olarak derinin tahrişidir. Her yaşta
görülmekle birlikte sıklıkla bebeklerde görülür. Küçük kızarıklıklar
şeklindedir. Sıklıkla boyun, göğüs, dirsek iç yüzü gibi kıvrım yerlerinde
görülür. Kızarık bölgeler kuru tutulmalı, daha serin ve daha az nemli ortam
sağlanmalıdır.
Güneşin geç dönem etkileri: Güneş
ışınlarının sağlık üzerine oldukça önemli olumlu etkileri mevcuttur. Uzun süre
maruz kalındığında olumsuz etkiler de ortaya çıkabilir. Ciltte erken yaşlanma,
gözde katarakt gelişimi, deri kanseri ve güneş lekelerinin ortaya çıkması bu
olumsuz etkilerindendir.”
