Azerbaycan Avrupa’nın güvenlik yapılanmasına katılan güvenilir bir ortak olarak kıtanın enerji güvenliğinin sağlanmasında önemli rol oynar. Azerbaycan 2004 yılında temel amacı Güney Kafkasya devletlerinin siyasi, ekonomik açıdan Avrupa değerlerine yaklaşmasını hızlandırmak olan Avrupa Komşuluk Politikası’na katılmış, 2006 yılında Azerbaycan Cumhuriyeti ile Avrupa Birliği arasında enerji konularında stratejik ortaklıkğa dair memorandum imzalanmış, 2008 yılında ise Azerbaycan AB’nin Doğu Ortaklığı programına katılarak siyasi ve ekonomik işbirliğini daha da geliştirmiş, nitelik açısından yeni bir aşamaya taşımıştır (11-13).
Azerbaycan yabancı ülkelerin ekonomisine yatırım yapan, Avrupa’nın enerji güvenliğinde önemli rol oynayan devlete, medeniyetler arası diyalogun, küresel siyasi, ekonomik, kültürel sorunların tartışıldığı mekâna dönüşmüştür. Haydar Aliyev Vakfı Başkanı, UNESCO ve ISESCO İyi Niyet Elçisi, Azerbaycan Parlamentosu Milletvekili Mehriban Aliyeva’nın girişimleriyle dış ülkelerde Azerbaycan’ın devlet politikasını ve ulusal çıkarlarını yansıtan çok sayıda proje gerçekleştirilmektedir. Diğer yandan Azerbaycan’la İslam Konferansı Örgütü’nün çeşitli kurumları arasındaki ilişkilerin gelişip güçlendirilmesinde de Sayın Mehriban Aliyeva’nın çalışmaları özellikle takdire şayandır. Şunu da belirtmek gerekir ki, uluslararası düzeyde tanınmış bilimsel araştırmacıların ve uzmanların katılımıyla Bakü’de kültürlerarası diyaloğa dair muhteşem tedbirlerin gerçekleştirilmesi, Bakü’nün 2009 yılında İslam Kültürünün Başkenti ilan edilmesi de İKÖ ile işbirliğinin ve Mihriban Hanımefendi’nin özverili çalışmalarının bir sonucudur (7).
Diğer yandan, Azerbaycan 2011 yılı 24 Ekim’inde 2012-2013 yılları için BM Güvenlik Konseyi geçici üyeliğine yapılan seçimlerde BM’ye üye olan 193 ülkeden 155’inin desteğini almıştır (8). BM Güvenlik Konseyi’ne geçici üye olarak kabul edilmesi Azerbaycan’ın diplomasi tarihinde elde edilmiş en büyük başarılardan biri olmakla ülkenin son yıllarda dünya çapında artan siyasi nüfuzunun belirgin kanıtı olarak kabul edilebilir. Öyle ki, Azerbaycan, geçtiğimiz 20 yıl boyunca istikrarlı gelişen, yüksek ekonomik göstergelere ulaşmış olan ve uluslararası politikadaki adımlarıyla dünya kamuoyunun beğenisini kazanan devlet olarak, tüm bu başarıların sonucunda uluslararası düzeyde en muteber kurumun üyeliğine seçilmiştir. Diğer yandan, bu gelişme, son yıllarda Azerbaycan’ın dünya siyasetinde çeşitli küresel sorunların çözüm sürecine katılımının, bölgesel politikayla birlikte dünya politikasının da önemli aktörlerinden birbirine dönüşmesinin bir sonucudur. Çünkü uluslararası ilişkiler sisteminin önem arz eden konularının tartışılması sürecinde Azerbaycan’ın gittikçe artan bir etkinlik sergilediği yadsınamaz bir gerçektir. Bu gelişme, bağımsızlık yıllarında Azerbaycan’ın sürdürülebilir kalkınmasına, dünyada kazandığı saygınlığa, küresel güvenliğe katkılarına verilen değerin de bir göstergesidir.
BM Güvenlik Konseyi’ne geçici üye olmakla birlikte, Azerbaycan Bağlantısızlar Hareketi’ne de katılmıştır. BDT ülkelerinden yalnızca Azerbaycan G-20 ülkelerinin Dışişleri Bakanlarının Meksika’da gerçekleştirilen çalışma toplantısına davet almıştır. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in nükleer güvenliğine yönelik tehditlere karşı önlemlere ilişkin Seul’de gerçekleştirilen zirvede ve NATO’nun Chicago Zirvesi’nde yaptığı konuşmalar da büyük ilgiyle karşılanmıştır.
Azerbaycan artık medeniyetler arası diyalogun, çokkültürlülüğün merkezine, siyasi, ekonomik, insani ve diğer alanlarda küresel meselelerin ele alındığı mekâna dönüşmüştür. 2011 ve 2013 yıllarında Dünya Kültürlerarası Diyalog Forumu yüksek düzeyde organize edilmiş ve bu alanda Azerbaycan tarafından gerçekleştirilen girişimler bölgesel çerçeveden çıkarak küresel düzeyde ele alınmıştır. Devlet ve hükümet başkanlarının, Nobel Ödülü sahiplerinin, dünyaca ünlü politikacıların ve toplum önderlerinin katılımıyla gerçekleştirilen Bakü Uluslararası İnsani Forumu artık gelenek halini almıştır.
Bakü’de ve bölgelerde gerçekleştirilen Kültürlerarası Diyalog, Dünya Bankası’nın Azerbaycan Ofisi’nin II. Ekonomik Siyaset Forumu, 2012 Rusya-Azerbaycan Diyalogu, III. Rusya-Azerbaycan Bölgelerarası Forumu, Asya’nın Siyasi Partileri Uluslararası Konferansı VII. Genel Kurul Toplantısı, Gabele Uluslararası Müzik Festivali, Eurovision müzik yarışması, Dünya Dini Liderler Zirvesi gibi önemli etkinliklere ev sahipliği yapan Bakü artık dünyanın küresel ehemmiyetli etkinliklerinin gerçekleştirildiği merkezlerden birine dönüşmüştür (9).
Öte yandan Güney Kafkasya’nın ve Orta Asya’nın geleceği ile ilgili stratejik diyalog konulu Dünya Ekonomik Forumu’na, Madrid Kulübü’nün toplantısına, Birinci Güney Kafkasya Forumu’na, EuroNest Parlamenterler Meclisi’nin Avrupa dışındaki ilk oturumuna, BM’nin VII. İnternet Yönetim Forumu’na ve diğer çok büyük uluslararası etkinliklere ev sahipliği yapan Azerbaycan, Güney Kafkasya’da tüm alanlarda modern dönemin güncel meselelerinin ele alındığı önemli bir jeopolitik merkez konumuna geldiğini bir kez daha kanıtlamıştır.
Son on yıl içinde Azerbaycan’da 300’e yakın uluslararası spor etkinliği ileri düzeyde yapılmıştır. Bu etkinliklerin ve bu arada bir çok spor türlerinde dünya ve Avrupa şampiyonalarının Bakü’de düzenlenmesi, Azerbaycan’da ileri düzeyde yarışların yapılması Avrupa Olimpiyat Komitesi’nde bir güven oluştumuştur. Bu nedenle 2012 yılının 8 Aralık tarihinde Avrupa Olimpiyat Komitesi Genel Kurulu’nun 2015 yılında ilk Avrupa Olimpiyat Oyunları’nın Azerbaycan başkentinde düzenlenmesine ilişkin karar alması tesadüf değildir. Birinci Avrupa Oyunları’nın Bakü’de yapılması ile ilgili karar Azerbaycan’ın başarısı olmakla, Azerbaycan’ın dünyada artan nüfuzunun, geniş imkanlarının uluslararası toplulukça da kabul edildiğinin açık göstergesidir.
Diğer yandan Azerbaycan FIDE kararları doğrultusunda 2015 Dünya Kupası’nı ve 2016 Satranç Olimpiyatları’nı Bakü’de düzenleme hakkını elde etmiştir ve bu durum dünya spor ve olimpiyat camiasının Azerbaycan’a ilgisini daha da arttırmıştır. Ayrıca IV. İslam Dayanışma Oyunları’nın 2017 yılında Azerbaycan’da düzenlenmesine ilişkin resmi karar alınmış ve bu karar İslam Dayanışma Oyunları Spor Federasyonu’nun 2013 yılı 21-25 Temmuz tarihlerinde Suudi Arabistan’ın Cidde kentinde yapılan sekizinci Genel Meclis Oturumu’nda yapılan oylama sonucunda onaylanmıştır (10).
Dağlık Karabağ sorununu ve topraklarının bir bölümünün işgalini göz önünde bulunduran Azerbaycan ordu yapılanmasını öncelikli görevlerden biri olarak belirlenmiştir ve bugün Azerbaycan ordusu lojistik, silah donanımı, savaş kabiliyeti parametrelerine göre Güney Kafkasya’nın en güçlü ordusudur. 2003 yılında Azerbaycan’ın askeri bütçesi 163 milyon dolar iken, 2012 yılında bu rakam 3.6 milyara, 2013 yılında 3.7 milyar dolara ulaşmıştır. Bu durum, ordu yapılanmasının Azerbaycan Devleti’nin öncelikli meselesi olduğunu kanıtlamaktadır. 2005 yılında Azerbaycan’da Savunma Sanayii Bakanlığı tesis edilmiş, askeri amaçlı işletmeler kurulmuştur ve günümüzde bu işletmelerde 750 çeşit ürün üretilmektedir. Karşılaştırma için belirtebiliriz ki, saldırgan Ermenistan’ın toplam bütçesi 2 milyar dolar civarındadır (4). Yani Azerbaycan’ın yalnızca askeri amaçlar için kullandığı para Ermenistan’ın toplam harcamalarının yaklaşık iki katıdır.
Ülkemizin artan bu siyasi aktifliğinin sonucu olarak, 29 Ekim 2004’te BM Genel Kurulu’nun toplantısında Azerbaycan heyetinin girişimiyle “Azerbaycan’ın işgal edilmiş topraklarında durum” konusu oturumun gündemine alınmıştır. Daha sonra BM Genel Kurulu’nun 7 Eylül 2006’da yapılan 60. Dönem 98. oturumunda ve 14 Mart 2008’de yapılan 62. Dönem 86. oturumunda Azerbaycan’ın işgal edilmiş topraklarında duruma ilişkin kararlar alınmıştır (6, s.788-791).
Bu belgelerde Azerbaycan’ın işgal altındaki topraklarında Ermenilerin yerleştirilmesi, bu alanlarda yangınların çıkarılması kınanmış, Güvenlik Konseyi’nin malum 4 kararına atıfta bulunulmakla Ermeni silahlı kuvvetlerinin işgal altındaki Azerbaycan topraklarından derhal, tamamıyla ve koşulsuz çıkarılması istenmiştir. Yine aynı kararlarda Azerbaycan’ın egemenliğine ve toprak bütünlüğüne saygı gösterilmesi gerektiği ifade edilmiş, topraklarından kovulan Azerilerin evlerine dönüş hakkı bir kez daha vurgulanmıştır (6, s. 406).
Sorunun barışçıl yöntemlerle çözümlenmesi yönünde tüm uluslararası kuruluşların kabul ettiği belgeler Azerbaycan’ın konumunun daha da pekiştirilmesi ve meselenin uluslararası hukuk ilkeleri temelinde çözümünün onaylanması demektir. Bu açıdan BM Güvenlik Konseyi’nin kabul ettiği 4 karar, AGİT, Avrupa Konseyi ve İslam Konferansı Örgütü kararları da önemlidir ve Azerbaycan’ın haklı konumunun uluslararası düzeyde desteklenmesi için hukuki esastır. Son zamanlarda ise, Avrupa Parlamentosu ve NATO zirve toplantılarında alınan kararlarda kesin şekilde Azerbaycan’ın toprak bütünlüğü desteklenmiş ve işgale son verilmesi gerektiği belirtilmiştir.
Diğer yandan Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev beyan etmiştir ki, Dağlık Karabağ’a hiçbir zaman bağımsızlık verilmeyecek, dünya birliği hiçbir zaman Dağlık Karabağ’ın bağımsızlığını tanımayacaktır. İlham Aliyev Azerbaycan halkı ve devletinin bu işgali ve etnik arındırma siyasetini hiçbir zaman kabul etmeyeceğini, Azerbaycan’ın kendi topraklarını kurtarma hakkının uluslararası hukuk normlarıyla da teyit edildiğini vurgulamıştır. Bu nedenle yalnızca Azerbaycan halkının kendi gücüne ve iradesine güvenmesi gerektiğini ifade eden Cumhurbaşkanı, Azerbaycan’ın ekonomisini ve ordusunu güçlendirmesinin önemini belirtirken, şöyle demiştir: “Biz görüşmeler yapıyoruz, ancak bununla beraber, her an topraklarımızı işgalcilerden askeri yolla kurtarmaya hazır olmalıyız.”
Azerbaycan’ın Ulusal Önderi Haydar Aliyev tarafından belirlenmiş prensiplere sadık kalan Devlet Başkanı İlham Aliyev’in sorunun çözümlenmesi sürecinde saldırı taktiğine öncelik vermesi ve bu yönde tutarlı, kararlı diplomatik adımların atılması sorunun Azerbaycan’ın ulusal çıkarları çerçevesinde başarıyla çözümlenmesi için gereken şartları hazırlamıştır. Devlet Başkanı İlham Aliyev’in “Azerbaycan toprak bütünlüğü müzakere konusu olamaz” görüşünü defalarca ve kesin bir dille ifade etmesi Azerbaycan’ın toprak bütünlüğü sağlanmak suretiyle sorunun adil şekilde çözüme kavuşturulacağı beklentisini daha fazla arttırmıştır.
Ulusal Önder tarafından belirlenen ve bugün Cumhurbaşkanı İlham Aliyev tarafından başarıyla gerçekleştirilen dış politika stratejisi Azerbaycan’ın devletlerarası, bölgesel ve uluslararası ilişkilere daha fazla katılmasını, Doğu ve Batı değerlerinin sentezini kendinde yansıtarak dünya birliğine daha sıkı şekilde entegrasyonunu gerektirmektedir. Bunu gerçekleştirmek için Azerbaycan bir yandan dünya ülkelerinin deneyimini öğrenerek, kendisinin ekonomik ve siyasi gelişme modelini belirliyor, diğer yandan ise uluslararası alanda kabul edilmiş ilkelere uygun olarak kendi milli çıkarları doğrultusunda devletlerarası ilişkilere giriyor. Bunlardan hareketle, günümüzde Azerbaycan’ın dünya çapında nüfuzunu hayli arttırdığı, Güney Kafkasya bölgesinin lider ülkesine dönüştüğü söylenebilir.
Ulusal Önder Haydar Aliyev’in dış politika çizgisini yeni katkılarla ve dinamik bir şekilde sürdüren Sayın İlham Aliyev’in ileri diplomatik girişimleri sayesinde Azerbaycan dünyanın siyasi ve ekonomik manzarasını belirleyen lider devletler ve uluslararası kuruluşlarla ilişkilerini niteliksel açıdan yeni düzlemde daha da geliştirmiştir. Sonuçta, Azerbaycan sadece bölgesinde yaşanan süreçleri değil, uluslararası alanda cereyan eden gelişmeleri de etkileme imkânı kazanmıştır. Azerbaycan’ın dünyanın 70’ten fazla ülkesinde diplomatik temsilciliği bulunuyor.
Azerbaycan artık Güney Kafkasya bölgesinde söz sahibi devlet olarak zor jeopolitik ortamda bağımsız dış politika gerçekleştiriyor. Bu doğrultuda Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünün yakın zamanda tekrar sağlanması, bölgede istikrarın ve güvenliğin pekiştirilmesi, Hazar Denizi havzasının demilitarizasyonu, Avrupa-Atlantik kurumlarına entegrasyon vb. konular öncelikli hedeflerdir. Günümüzde önemli jeopolitik konuma sahip bir ülke olarak Azerbaycan bölgede barışın ve güvenliğin sağlanması için dayanak noktası, en umut verici ortak kabul edilmektedir. Artık Azerbaycan tüm bölgesel projelerin ana katılımcısı rolündedir ve Devlet Başkanı Sayın İlham Aliyev’in de vurgulamış olduğu gibi: “Bölgedeki stratejik açıdan önem arz eden hiçbir proje Azerbaycan’ın rızası olmadan gerçekleşememektedir”.
Temelleri Ulusal Önder Haydar Aliyev tarafından atılan siyasi çizginin son on yılda dinamik şekilde geliştirilmesi Azerbaycan’ın uluslararası arenadaki konumunu pekiştirmesini sağlamış ve günümüzde Azerbaycan halkı ve devleti için en büyük sorunun kısa sürede çözümleneceğine, Azerbaycan’ın işgal altındaki topraklarının kurtarılacağına ve ülkenin toprak bütünlüğünün sağlanacağına duyulan güveni arttırmış, bu ülkenin gelecekte de güçlü ülkeler arasında kendine iyi bir yer edinedileceğinin bir göstergesi olmuştur.
Kaynakça
1. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in 28 Mayıs Cumhuriyet Bayramı dolayısıyla yapılan resmi kabuldeki konuşması. Azerbaycan gaz., 27 Mayıs 2013.
2. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in The Business Year (Birleşik Krallık) dergisine demeci. Azerbaycan gaz., 4 Nisan 2013.
3. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in 2013 yılı ilk yarısının sosyoekonomik gelişme raporu ve gelecek görevler konulu Bakanlar Kurulu toplantısındaki konuşması. Azerbaycan gaz., 19 Temmuz 2013.
4.Azerbaycan Cumhurbaşkanı, Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri Başkomutanı İlham Aliyev’in Azerbaycan Cumhuriyeti Silahlı Kuvvetleri’nin 95. Yılı dolayısıyla Bakü Azatlık Meydanı’ndan düzenlenen askerî geçit törenindeki konuşması. Azerbaycan gaz. 28 Haziran 2013.
5. Ahmedov E. Yeni ve Dinamik Kalkınma Aşamasında Haydar Aliyev’in Dış Politika Çizgisi. Devlet İdareciliyi derg. Nu. 2, 2013, s. 121-130.
6. Ahmedov E. Ermenistan’ın Azerbaycan’a Tecavüzü: Kronolojik Değerlendirme ve Analiz (1987-2011). Ansiklopedi, Bakü, 2012, 912.
7. Azerbaycan gaz., 8-9 Nisan 2011.
8. Azerbaycan gaz., 25 Ekim 2011.
9. Azerbaycan gaz., 16 Temmuz 2013.
10.Azerbaycan gaz., 25 Temmuz 2013.
11.Comission of the European Communities. “European Neigbourhood Policy”, Country Report Azerbaijan. Brussels, 2005, p.2-3.
12. European Neighbourd Policy EU / Azerbaijan Action Plan 14 november2006. – http://ec.europa.eu/environment/enlarg/pdf/enp_ action_plan_azerbaijan.pdf.
13.Eastern partnership: Communication from the European Commission to the European Parliament and the Council, № COM (2008) 823 from 3 December 2008.
1.Doç. Dr. Elçin Ahmedov, Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Başkanlığına bağlı Devlet İdarecilik Akademisi,uluslararası ilişkiler bölümü, öğretim üyesi, elchin_ahmedov@yahoo.com
