XX yüzyılın başlarında Ermeni milliyetçileri “Taşnaksütyun” partisinin programında öne sürdüğü “Büyük Ermenistan” fikrini gerçekleştirmek doğrultusunda çalışmalarını genişleterek kendi tarihi topraklarında yaşayan Azerileri planlı biçimde kendi yurtlarından kovmakla etnik temizlik ve soykırım politikalarını hayata geçirmeye başladılar. Öyle ki, 1905-1907 yıllarında Ermeniler Bakü’de, Gence’de, Karabağ’da, Erivan’da, Nahçıvan’da, Ordubat’ta, Şerur-Dereleyezde, Tiflis’te, Zengezurda, Kazah’da ve başka yerlerde sivil Azerilere karşı katliamlar yapmış, nüfus vahşice katledilmiş, şehir ve köyler yakılmış ve dağıtılmıştır.
Ermeni silahlı çeteleri Şuşa, Zengezur ve Cebrail kazalarında, Erivan ve Gence guberniyalarında Azeriler yaşayan 200’den fazla yerleşim bölgesini viran koymuş, on binlerce soydaşımız kendi öz yurtlarından göçmeye zorlanmışlardır. Ermeniler 200 bin Azerbaycanlını çocuk, kadın, ihtiyar fark gözetmeksizin katl etmekle, bu bölgelerde Çarlık Rusyasının kendilerine vaad ettiği “Ermenistan Devleti” ni kurmak için etnik temizlik hayat geçirmişler.
1917 yılında Rusya’da yaşanan Şubat ve Ekim olaylarından sonra “Taşnaksütyun” partisi ve Ermeni Ulusal Kongresi daha geniş faaliyete başladı. İlk adım olarak kendilerini Kafkasya’da Bolşevik hakimiyetinin yasal temsilcileri olarak gören maskelenmiş taşnaklar, özellikle Türkiye’den kaçıp gelen ermenileri silahlandırarak Sovyet hakimiyeti kurmak adı altında Bakü’de hakimiyeti ele geçirdiler. Lenin tarafından Aralık 1917’de Kafkasya’ya olağanüstü komiser tayin edilen taşnak S.Şaumyan Azerilerin toplu katliamının teşkilatçısı ve başkanına çevrildi . Ermeni silahlı kuvvetleri tarafından 1917 yılının başlarından Mart 1918’e kadar olan dönemde Erivan guberniyasında 197 köy,Zengezur kazasında 109, Karabağ’da 157 köy tahrip edilmiş, diğer bölgelerde 60 yerleşim yeri imha edilmiş ve yakılmıştır. 1918 yılı başlarında, yani Mart katliamı sırasında doğrudan Şaumyan’a bağlı ermeni silahlı kuvvetlerinin sayısı 20 bine yakındı. Bolşeviklerin, ayrıca Lenin’in himayesinde Şaumyan Bakü Kommunasının başkanı oldu ve onun önderliğinde 1918 martında Ermeniler tarafından sivil Azerilere karşı gerçek soykırım yapıldı.
Öyle ki, bu 30 Mart’da Ermeni-bolşevik birlikleri Bakü şehrini gemilerden yaylım ateşine tuttular. Ardından ise silahlı taşnaklar Azerilerin evlerine saldırarak amansız cinayetler yaptılar. 31 Mart’ta ve Nisan’ın ilk günlerinde katliamlar toplu karakter aldı. Binlerce sivil Azerbaycanlı sadece ulusal kimliğine gore öldürüldü. Aynı günlerde ermeni-bolşevik kuvvetleri Bakü’de 12-15 bin sivil Azerbaycanlını öldürdüler. Bu kanlı olaylar sırasında insanlar evlerinde diri diri yakılmış, aynı zamanda özel işkencelerle ve vahşice öldürülmüşlerdir.
Ermenilerin baskını sonucunda 1918 yılının ilk beş ayında Guba kazasında 16 binden fazla insan gaddarca katledilmiş, 162 köy dağıtılmıştır, buonlardan da 35-i günümüzde de mevcut değildir .Ermeni-Taşnak çetelerinin Guba kazasında Azerilerin toplu katl etmesini tespit eden bilgiler son dönemlerde bir daha ispatlanmıştır. Öyle ki, bulunmuş sayısız insan kemikleri bu katliamlar sırasında ermeni vandalizmini doğrulayan açık olgulardır.
Artık bunların 1918 yılında ermeni silahlı birliklerinin Guba’ya baskını sırasında gaddarlıkla katledilmiş ve sonradan toplu olarak gömülmüş yerli insanlara ait olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, Azerbaycan’ın yüzlerce yerleşim birimi, aynı zamanda Karabağ’da 150’den fazla köy tahrip edilmiş ve yakılmış, ayrıca Şuşa’da Azerbaycanlılara karşı amansız katliamlar yapılmıştır. Genellikle ermeni taşnakları tarafından 1918 yılı Mart-Nisan aylarında 700 binden fazla Azerbaycanlı, ayrıca Bakü’de ve çevre köylerde 30 bine yakın Azeri gaddarca katledilniştir.
Aynı zamanda Zengezur kazasında 10 bin, Şamahı kazasında (şehirle birlikte) 16 bin, Erivan guberniyasında 132 bin Azeri vahşice öldürülmüştür . 1918-1920 yıllarında bugünkü Ermenistan topraklarında yaşamış 565 bin Azeri’nin 525 bin kişi öldürülmüş ve kendi toprağından göçmeye zorlanmıştır. Bu rakamı Z. Kirokodyan kendisinin “Sovyet Ermenistanının nüfusu 1831-1931” kitabında tasdik ederek yazıyor ki, “1920 yılında Sovyet hükümetine taşnaklardan toplam 10 bin kişiden biraz fazla Türk (Azeri) nüfus kalmıştır. 1922 yılında 60 bin göçmen geri döndükten sonra Azeriler burada 72 bin 596 kişi, 1931 yılında ise 105 bin 838 kişi olmuştur” .
Bu dönemde Guba kazasında 122, Şamahı kazasında 72, Zengezur kazasında 115, Karabağ’da 157, Erivan guberniyasında 211, Kars ilinde 92 yerleşim birimi yakılmış, yıkılmış ve talan edilmiştir . 1919 yılının son iki ayında Erivan guberniyasının Eçmiedzin ve Sürmeli kazalarında 96 köy, Erivan kazasının ise tüm köyleri yok edilmiştir . Azerbaycanlılara karşı işlenen toplu katliamların Bakü, Kuba, Şamahı, Kürdemir, Lenkeranla yanı sıra Erivan guberniyası topraklarında, Zengezurda, Nahçıvan’da, Şerurda, Ordubad’da, Kars’ta ve başka bölgelerde amansız şekilde devam ettirilmesi sonucunda yüzbinlerce Azerbaycanlı en acımasız yöntemlerle katledilmiş, bir milyondan fazla nüfus kendi topraklarından göç düşürülmüştür. Tarihi Azerbaycan topraklarında ermeniler tarafından bu vahşetler hayat geçirilirken okullar, camiler yakılmış, maddî-kültür örnekleri imha edilmiştir.
28 Mayıs 1918’de Azerbaycan Halk Cumhuriyeti kurulduktan sonra olağanüstü soruşturma komisyonu kurulmuş ve Ermenilerin yaptıkları bu cinayetler araştırılmaya başlanmıştır. Hükümetin kararı ile her yıl (1919 ve 1920 yılında Martın 31-da iki kez milli matem günü olarak anılmıştır) 31 Mart’ın matem günü olarak anılması karara alınmıştı. Fakat Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin çöküşü bu işi sona ulaştırmaya olanak vermedi .
“Büyük Ermenistan” fikri ile yaşayan Ermeniler kendi amaçları için dış hamilerinin yardımıyla çeşitli dönemlerde Azerilere ve Türklere karşı korkunç terör ve soykırım hayata geçirmekle etnik temizlik politikası yürütmüşler. Öyle ki, Azerbaycan halkı son 200 yılda Ermeni milliyetcilerinin sürekli olarak etnik temizlik, soykırım ve saldırganlık politikasına maruz kalarak, kendi tarihi topraklarından göç ettirilmiş, mülteci ve zorunlu göçküne çevirilmişlerdir.
Çarlık Rusyasının sömürgecilik politikasının bir parçası olan göçüme süreci bütün XIX yüzyıl boyunca devam ettirilmiş ve sonuçta bölgede demografik duruma etki göstermiştir. Ermenilerin bu bölgede yapay olarak çoğaltılması onların yirminci yüzyılın başlarından başlayarak Azerbaycan’a karşı toprak iddiaları ve saldırganlık siyasetinin baş kaldırış sebebi olmuştur. Güney Kafkasya’nın sovyetleşmesini kendi amaçları için kullanan ermeniler 1920 yılında Zengezuru ve Azerbaycan’ın bazı topraklarını Ermenistan SSC’nin arazisi ilan ettiler. Sonraki dönemlerde ise bu topraklarda yaşayan Azerilerin sınırdışı edilmesi politikasını daha da genişlettiler.
Azerbaycanlıların soykırımı hakkında (8 dilde), Bakü, 1998, s.14.
Arzumanlı V., Mustafa N. Tarihin kara sayfaları. Göçürülme. Soykırım. Mültecilik. Bakü, 1998, s.34.
Memmedov H., Memmedov N., Türkiye’de ve Azerbaycan’da ermeni milliyetcilerinin cinayetleri, Bakü, 2006, s.47.
Aynı yerde, s.35.
Memmedov İ., Esedov S., Ermenistan Azerbaycanlıları ve onların acı akibeti (kısa tarihi oçerk), Bakü, “Azerbaycan”, 1992, s.22.
Azerbaycanlıların soykırımı hakkında (8 dilde), Bakü, 1998, s.14.
Arzumanlı V., Mustafa N. Tarihin kara sayfaları. Göçürülme. Soykırım. Mültecilik. Bakü, 1998, s.44.
Azerbaycanlıların soykırımı hakkında (8 dilde), Bakü, 1998, s.8.
KAYNAKÇA
1.Arzumanlı V., Mustafa N., Tarihin kara sayfaları Göçürülme. Soykırım. Mültecilik. Bakü, 1998.
2.Azerbaycanlıların soykırımı hakkında (8 dilde), Bakü, 1998.
3.Azerbaycanlıların soykırımı ile ilgili Azerbaycan Cumhuriyyetinin Cumhurbaşkanının fermanı. 26 Mart 1992
4.Azerbaycan tarihi. En eski zamanlardan XX asra kadar. Ders kitabı. Bakü, 1994, Azerneşr yayınevi.
5.Ermeni terörist gruplarının insanlığa karşı cinayetleri (XIX-XXI asır.). Bakü, 2002.
6.Ermenistan devletinin Azerbaycan Cumhuriyyetine karşı saldırısı. Bakü, 1994.
7.Halilov H., Karabağın ulus dünyası. Bakü, 1992, Azerneşr yayınevi.
8.Mahmudov Y., Şükürov K., Karabağ. Gerçek Tarih, olgular, dokümanlar. Bakü, 2005.
9.Memmedov H., Memmedov N., Türkiye’de ve Azerbaycan’da ermeni milliyetcilerinin cinayetleri. Bakü, 2006.
10. Memmedov İ., Esedov S., Ermenistan Azerbaycanlıları ve onların acı akibeti (kısa tarihi oçerk). Bakü, 1992, Azerbaycan yayınevi.
11. Şavrov N.N., Kafkasyada Rusiya çıkarlarına tehlike: Gelecekte Muğanın yabancılara verilmesi. Bakü, 1990, Elm yayınevi.
