Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Genel Başkanı Şemsi Bayraktar, TZOB Genel Merkezinde 30 Aralık 2009 tarihinde düzenlediği basın toplantısında; “2009 yılında gıda fiyatlarındaki değişim tüketiciyi nasıl etkiledi? Aralık ayı üretici, hal, pazar ve market fiyatlarındaki son durum ne? 2009 yılında marketlerde fiyatı en çok artan ürün ve en çok düşen ürün hangisi? 2009 yılında gıda fiyatlarında nasıl bir değişim gerçekleşti? Üretici-market fiyatları arasındaki makas açılıyor mu? Perakende fiyatlarında yaşanan değişim üretici fiyatlarına nasıl yansıyor?” konularında yaptığı açıklamada şunları söyledi;
Üretici ile market fiyatları arasındaki fark hala yüksektir
“Değerli basın mensuplarımızın da takip ettiği üzere, bazı önemli ürün ve gıdalardaki fiyat değişimleri ile ilgili çalışmalarımıza 2,5 yıldır devam etmekteyiz. Amacımız, fiyat değişimlerini ortaya koyarak, spekülatif hareketler konusunda kamuoyunu doğru bilgilendirmek üzere gelişmeleri aktarmaktır.2009 yılını tamamladığımız şu günlerde geçen aya ve geçen yıla göre fiyat gelişmelerini değerlendireceğiz. Aralık ayı itibarıyla üretici ve market arasındaki fiyat farkının bazı ürünlerde %382’lere ulaştığı görülmektedir. Fiyat farkının yüksek olduğu ürünlere baktığımızda, %381,7 ile domates, %357 ile elma, %347,1 ile patlıcan, %313,4 ile sivri biber ilk sıralarda yer almaktadır. Görüldüğü üzere, üretici ile market fiyatları arasındaki fark hala yüksektir.
Tüketicilerimiz harcamalarını kısmak zorunda kalmaktadır
Verilerden de anlaşılacağı üzere, üretici fiyatları ile market fiyatları arasındaki fark, tüketicilerin dengeli beslenmesi önündeki önemli engellerden birini oluşturmaktadır. Alım gücü her geçen gün azalan tüketicilerimiz harcamalarını kısmak zorunda kalmaktadır. Aralık ayında market fiyatlarına baktığımızda; 5 üründe fiyat değişimi olmazken, 10 üründe azalma, 14 üründe ise fiyat artışı olmuştur. Nohut, pirinç, kuru üzüm, yumurta, ve toz şeker fiyatlarında değişim görülmezken, yeşil mercimekte %0,7, kuru kayısıda %0,8, dana etinde %0,9, fındıkta %1,4, kırmızı mercimekte %1,9, ıspanakta %4,7, armutta %7,5, mandalinada %7,9, elmada %10,3, kuru incirde %13,9 fiyat düşüşleri görülmüştür. Buna karşılık, patlıcanda %36,2, soğanda %33,4, havuçta %18,6, sivri biberde %18,2, salatalıkta %16,4, yeşil fasulyede %14,9, tavuk etinde %10,9, patateste %7,4, pırasada %5,6, sütte %4,1, limonda %1,9, kuzu etinde %1,5, domateste %1,5, kuru fasulyede ise %1,4 fiyat artışları olmuştur.
Soğan üretiminin geçen yıla göre gerilemesi
Aralık ayında üretici fiyatlarına baktığımızda; 11 üründe fiyat değişimi olmazken, 3 üründe azalma, 13 üründe ise fiyat artışı olmuştur. Domates, armut, kuru fasulye, nohut, kırmızı mercimek, yeşil mercimek, pirinç, kuru üzüm, kuru incir, fındık ve yumurtada fiyat değişimi görülmezken; salatalıkta %31,9, patlıcanda %30, soğanda %26,7, patateste %21,4, havuçta %12,5, pırasada %11,1, ıspanakta %8,3, kuru kayısıda %8,3, yeşil fasulyede %7,4, sütte %5, sivri biberde %3,7, limonda %2,6 ve dana etinde %2,2 fiyat artışları görülmüştür. Salatalık, patlıcan, biber, yeşil fasulye gibi ürünlerde bu mevsimdeki arz örtü altı üretimden sağlanmaktadır. Bu ürünlerde arzın sadece seralardan sağlanması ve bazı seraların doğal afetlerden zarar görmesi nedeniyle üretici fiyatları bir miktar yükselmiştir. Soğan üretiminin geçen yıla göre gerilemesi ise fiyat artışında etkili olmuştur.
Devletin ayırdığı ve devreye soktuğu teşvik uygulamasının sonucu
Hayvansal ürün fiyatlarında arz ve talepteki değişime bağlı olarak üretici fiyatlarında artış görülmüştür. Kurban Bayramı nedeniyle canlı hayvan talebindeki artışa bağlı olarak et fiyatlarındaki yükselme bu ay dana etinde de devam etmiştir. Geçen yıl süt ve et fiyatlarındaki düşüşe karşılık yem fiyatlarındaki aşırı artışlar nedeniyle süt hayvanları kesime gitmiş, buna bağlı olarak süt arzında sıkıntı yaşanmıştır. Mevsimsel arz azalmasına ilave olarak piyasadan süt çekilip süttozuna çevrilmesi amacıyla Devletin ayırdığı ve devreye soktuğu teşvik uygulamasının sonucunda, ülkemizde son aylarda süt fiyatları normal düzeyine gelmiştir.
Buna karşılık üretici fiyatlarında kuzu etinde %1,6, elmada %4,3, mandalinada %14,7 fiyat düşüşleri görülmüştür. Fiyatı düşen ürünlere baktığımızda, elma üretim miktarındaki artışa ve ihracatta yaşanan sıkıntılara bağlı olarak elmada fiyat düşüşleri görülmektedir. Mandalinada ise tam hasat dönemi olması nedeniyle fiyatlar geçen aya göre bir miktar düşmüştür.
Fiyatları yıllık bazda değerlendirecek olursak;
Üretici ve market fiyatları arasındaki makas azalmıştır
Marketlerde ve üreticilerde soğan, patates, limon ve mandalina fiyatı en fazla artan ürünler olmuştur. Geçen yıla göre üretici ve market fiyatları arasındaki makas azalmıştır. Üretici ve market fiyatlarındaki fiyat makası geçen yıla göre azalış göstermiştir. Nitekim 2008 yılının aralık ayında ortalama %261,1 olan fiyat makası, %222,8’e düşmüştür. Bu durum tüketicinin alım gücünün azaldığının bir göstergesidir. Nitekim marketler talebi artırmak için da az kar marjı ile satış yapmıştır. Üretici ve tüketici arasındaki fiyat farkına bazı ürün grupları itibarıyla baktığımızda 2008 yılının Aralık ayında yaş meyve sebzede 468,7, baklagillerde %351,5, pirinçte %273,2, kurutulmuş ürünlerde %303,7, hayvansal ürünlerde %269,6’lara varan fiyat farklarının, 2009 yılında yaş sebze ve meyvede %381,7, baklagillerde %248,3, pirinçte %169, kurutulmuş ürünlerde %210, hayvansal ürünlerde %188,3 olduğu görülmektedir. Üretici ve market arasındaki fiyat farkı tüm ürün gruplarında azalış göstermiştir.
Marketlerde 2009 yılında fiyatı en çok artan ürün soğan
Üretici market fiyatları arasındaki farkın azalışında Birliğimizin uyarıları etkili olmuştur. Spekülatif fiyat atışlarının önlenmesine yönelik yaptığımız açıklamalar, fiyat artışlarını dizginlemiştir. Marketlerde 2009 yılında fiyatı en çok artan ürün soğan, fiyatı en çok düşen ürün kuru incir olmuştur.Fiyat değişimlerine baktığımızda; marketlerde geçen yılın aynı ayına göre 2009 yılında fiyatı en çok artan ürün soğan, fiyatı en çok düşen ürün kuru incir olmuştur. Marketlerde toplam 26 üründen 1 üründe(kuru fasulye) fiyat değişimi olmazken, 13 üründe fiyat artışı, 12 üründe fiyat düşüşü gerçekleşmiştir. Marketlerde geçen yılın Aralık ayına göre fiyat atışı görülen ürünler, sırasıyla, soğan (%115,7), patates (%44,1), limon (%43,7), mandalina (%23,4), havuç (%17,1), yeşil fasulye (%14,9), fındık (%14,1), patlıcan (%11,2), dana eti (%10,1), süt (%10,1), nohut (%7,7), yeşil mercimek (%2,5), sivri biberdir (%1,2).Marketlerde geçen yılın Aralık ayına göre fiyat düşüşü görülen ürünler ise ıspanak (%0,5), kuru üzüm (%0,9), yumurta (%4,6), pırasa (%7,4), kuru kayısı (%7,8), pirinç (%8,1), armut (%8,7), kırmızı mercimek (%9,9), salatalık (%11,2), elma (%12,4), domates (%14,7), kuru incirdir (%19,6).
Üreticilerde 2009 yılında fiyatı en çok artan ürün soğan, fiyatı en çok düşen ürün kuru incir olmuştur. Üretici fiyatlarına baktığımızda geçen yıla göre 2009 yılında fiyatı en çok artan ürün soğan, fiyatı en çok düşen ürün kuru incir olmuştur. Üreticilerde toplam 26 üründen 1 üründe(yeşil fasulye) fiyat değişimi görülmezken, 17 üründe fiyat artışı, 8 üründe fiyat düşüşü gerçekleşmiştir. Üretici fiyatlarında geçen yıla göre artış görülen ürünler sırasıyla, soğan (%150), mandalina (%84), patates (%80,8), fındık (%74), kuru üzüm (%73,3), limon (%58,5), dana eti (%50), kuru kayısı (%44,4), süt (%41,1), nohut (%39,5), pirinç (%27,6), salatalık (%20,0), kuru fasulye (%13,6), havuç (%12,5), patlıcan (%8,3), pırasa (%4,2), ıspanaktır (%3,6). Soğanda görülen fiyat artışı, geçen yıl soğanın para etmemesi nedeniyle, üretim miktarındaki düşüşe bağlı olarak arzdaki daralmadan kaynaklanmaktadır.
2009 yılında nohut ve kuru fasulyede fiyat artışı
2008 yılı Aralık ayı ile 2009 yılı Aralık ayı verilerini kıyasladığımızda limonun kilogram fiyatı 41 kuruştan 65 kuruşa çıkmıştır. Bu artışta Arjantin’de meydana gelen don nedeniyle arzdaki daralma etkili olmuştur. Mandalina fiyatlarında da bir artış görülmektedir. Bu ürünlerde görülen artışta domuz gribi nedeniyle talep artışı da etki etmiştir. Baklagillerdeki fiyat artışına baktığımızda, 2009 yılında nohut ve kuru fasulyede fiyat artışı devam etse de kuru fasulye rekoltesinde düşüklük, çiftçi gelirlerinde istenen artışın gerçekleşmesine engel olmuştur.
2008 yılında fındıkta yüksek rekolteye bağlı olarak fiyatlar düşmüştür
Fındıkta ise, 2008 yılında yüksek rekolteye bağlı olarak fiyatlar düşmüştür. 2009 yılında rekoltede düşüş gerçekleşmesinin yanı sıra, TMO’nun fındık piyasasından çekilmesi, fındık fiyatlarının serbest piyasa şartlarına bırakılması sonucunda üreticinin pazara ürününü hemen indirmemesi neticesinde fındık fiyatları 2009 yılında bir önceki yıla göre artış göstermiştir.
Ette üretici fiyatlarındaki artışa baktığımızda; yaşanan fiyat artışlarını birçok nedene bağlamak mümkündür:
Özellikle koyun ve keçi sayısındaki azalma
Özellikle koyun ve keçi sayısındaki azalma, İhracatın artması, zaten iç piyasada az olan ürünlerin ihracat artışıyla birlikte piyasada arz-talep dengelerinin bozulması, Sınır ülkelerde fiyatların yükselmesi nedeniyle söz konusu komşu ülkelere doğru illegal hayvan çıkışlarının artması, 2008 yılında et ve süt fiyatlarının düşük seyretmesi nedeniyle üreticilerin hayvanlarını kesmesi, neticede besiciye yeterince materyal temin edilememesi, 2009 yılı ortalarına kadar uzun süredir, üretici et fiyatlarında ciddi bir artışın olmaması, geçtiğimiz Kurban bayramı öncesinde 1,5-2 milyon baş hayvanın besiye çekilmesi ve bu durumun arz-talep dengesini bozması gibi nedenlerle kırmızı et fiyatı artış göstermiştir.
2008 yılının son aylarında başlayan süt sektöründeki kriz; süt üretimine katkı sağlayan materyal eksikliğinden dolayı süt üretiminde, dolayısıyla arzda sıkıntı yaşanmasına sebep olmuştur. Buna mevsimsel arz azalması ve piyasadan süt çekilip süttozuna çevrilmesi amacıyla Devletin ayırdığı ve devreye soktuğu teşvik uygulamasının da eklenmesi ile fiyatların tüm dünya ülkelerinin aksine ülkemizde son aylarda yükselişe geçmesine neden olmuştur.
Süt fiyatları 2009 yılının ilk ayından itibaren düşmeye başlamıştır
Ülkemizde üretici süt fiyatları 2009 yılının ilk ayından itibaren düşmeye başlamıştır. Her ne kadar 2009 yılının son aylarında bir artış görülse de tüm yıl olarak değerlendirdiğimizde, süt üreticisinin yeterince gelir elde edememiştir. Üretici fiyatlarında geçen yıla göre düşüş görülen ürünler yumurta (%4,8), sivri biber (%6,7), yeşil mercimek (%7,6), armut (%13,2), elma (%18,5), domates (%20), kırmızı mercimek (%32,7) ve kuru incirdir (%40). 2008 yılında Güneydoğu Anadolu Bölgesinin genelinde ve İç Anadolu Bölgesinin bazı yörelerinde, 2009 yılında ise yine Güneydoğu Bölgesinin bazı illerinde yaşanan kuraklık, kırmızı mercimek başta olmak üzere baklagiller üretimini olumsuz etkilemiştir. Kırmızı mercimekte 2008 yılında üretim miktarının kuraklık nedeniyle %78 oranında azalması ile üretici fiyatlarında hızlı bir yükselme olmuştur. 2009 yılında üretim miktarları artmasına bağlı olarak fiyatlar bir önceki yıla göre gerilemiştir.
Elmada verilecek olan ihracat teşviği
Elma üretimi artmasına rağmen, pazarlama imkanlarının artırılamaması ve ürünlerin depolarda muhafaza edilerek üretici tarafından peyderpey piyasaya sürülememesi gibi nedenler elma fiyatlarında düşüşe yol açmıştır. Birliğimizce Dış Ticaret Müsteşarlığına yazı yazılarak durum anlatılmış, elma ihracat iadesi yardımı verilmesi talep edilmiştir. Elma ihracatına 50 $/ton ihracat iadesi verilmesine yönelik Bakanlar Kurulu Kararı Aralık ayı içinde yayınlanmıştır. Elmada verilecek olan ihracat teşviği ile önümüzdeki dönemde elma fiyatlarının normal seviyesine gelmesi beklenmektedir. 2009 yılında kuru incir rekoltesi bir önceki yıla göre yaklaşık % 20 artış göstermiştir. Rekolte artışı fiyata yansımış ve Ağustos sonunda piyasaya sürülen yeni ürün fiyatı, geçen yıl kuru incir fiyatından daha düşük oluşmuştur. İncirin kurutma zamanında meydana gelen yağışlar da kaliteyi olumsuz etkilemiş ve fiyatlara da düşüş şeklinde yansımıştır.
Üretici fiyatları ile market fiyatlarındaki yıllık değişimi
Üretici fiyatları ile market fiyatlarındaki yıllık değişimi birlikte değerlendirdiğimizde;
Yeşil mercimek ve sivri biberde üretici fiyatı düşerken, market fiyatı artmıştır.
Kuru incir, armut, elma, domates, kırmızı mercimekte market fiyatlarındaki düşüş üreticiden daha az olmuştur. Üretici fiyatları daha çok düşerken market fiyatları daha az düşmüştür.
Havuç ve patlıcanda market fiyatları üretici fiyatından daha fazla artış göstermiştir. Yeşil fasulyede üretici fiyatı değişmezken market fiyatı artmıştır. Tüketicinin alım gücü her geçen gün azalmaktadır. Alım gücü azalan halk yeterli ve dengeli beslenememektedir. Ayrıca, yaşanan ekonomik sıkıntılar karşısında binbir emekle üretime devam etmeye çalışan üretici yeterli gelir elde edemezken, tüketiciler de bu ürünleri pahalıya tüketmektedirler.
Ülkemizde etkin pazarlama organizasyonlarının kurulamamış olması
Ülkemizde etkin pazarlama organizasyonlarının kurulamamış olması, taşıma ve depolama sistemlerinin yeterince gelişmemiş olması, mevcut sistemin aracılar tarafından kontrol edilmesine neden olmaktadır. Bu durum ise piyasa aktörlerinin işine yaramakta ve fiyatların bu aktörler tarafından speküle edilmesine zemin oluşturmaktadır.Üreticilerin örgütlü bir güç haline gelememesi, piyasada arzı düzenleyici değil, yalnız tedarikçi rolü üstlenmesi nedenleriyle, piyasa oluşumunu etkileyememekte ve gelişmelerden olumsuz etkilenmektedir.
Pazarlamadaki sorunlar hem üreticiyi hem de tüketiciyi vurmakta
Pazarlamadaki sorunlar hem üreticiyi hem de tüketiciyi vurmakta, düzen aracılara, spekülatörlere ve süpermarket zincirlerine yaramaktadır. Yani, üretici ve tüketicinin cebinden çıkıp onların cebine girmektedir. Üreticilerimiz ürettikleri üründen hak ettikleri geliri elde edemezken, tüketicilerimiz bu ürünleri pahalıya tüketmek durumda kalmaktadır. Bunun yanı sıra alım gücü azalan tüketiciler ise bu ürünlerden bir kısmına erişemediği için dengeli beslenememektedir.
