Türkiye ile Gürcistan devleti  arasında bir köy olup iki ülke arasında bölünmüş olan sarp köyünde 31 Ağustos 1989 yılında açılan Sarp sınır kapısı gerek ülkemiz gerekse eski Sovyetler Birliğini oluşturan cumhuriyetlerde yaşayan insanlar için önemli bir olay olarak tarihsel bir yer edinmiş bulunmaktadır.

  Sarp Sınır Kapısının açılması ile ilk yıllarda insanlar arasında karşılıklı ilişkilerde öncelikle her yönüyle bir tartma ve dikkatle gözleme davranışları baskın bir tutum almıştır.İlk yıllarda sınır kapısının açılması ile toplumsal ilişkileri sadece ticari ilişkiler boyutu ile ele alınmış ve bu ilişkiler temelinde soruna yaklaşılmıştır. Oysa sınır kapısının açılması ile iki ülke arasındaki ilişkiler  sadece  ticari boyutta konumlandırılmamalı, ilişkilerde  sanatsal ve kültürel boyutlardaki farklılıklar da dikkate alınmalıydı. Özellikle kimlikle geçiş düzenlemesinin gerçekleştirilmesi ile gerek ülkemizde yaşayan insanlar gerekse Gürcistan’da yaşayan insanlar iki ülkenin tarihi, edebi,sanatsal ve sosyal gelişmelerde daha sıkı iletişim içerisine girme avantajını kullanmaları durumunda  olumlu gelişmeler yönünde ivme kazanmış olacaklardır.Örneğin  Doğu Karadeniz’de yaşayan insanların  bir hafta sonunda Batum şehrinde sinema,tiyatro,opera,sergi  gibi sanatsal etkinliklere katılması kültürel doyumluluk ve gelişmişlik yönünden olumlu bir adım olarak insanlara yansıyacaktır.

  Toplumsal yaşamda ve kamuoyunda yanlış algılama ve de yanılsama içerisinde olan “Batum’a kumar oynamaya gidiliyor. Bütün rezaletlerde hep bizim parmağımız var” gibi şişirilmiş ve abartılmış davranış örüntüleri mutlak suretle törpülenmelidir.Kimlikle geçiş deyince aklımıza  “kumar oynama,yakıt alma” gibi olumsuz klişelenmiş yaftalar topluma giydirilmemelidir. Sınır kapısının açılması ile ayrıca kimlikle geçiş avantajlarını sanatsal, kültürel, sosyal ve sportif etkinliklerin  geliştirileceği,yapılacağı ve de  gerçekleştirileceği bir kazanım olarak algılanıp ele alınmalıdır.Kimlikle geçiş uygulaması toplumsal ilişkileri geliştirici bir araç olarak düşünülmeli, toplum belleğine kumar, eğlence, yakıt alma gibi kavramlarla örtüştürülmemelidir.

  Yatağında uzanıyordu, uzanmak da diyemeyiz aslında, isteyerek gerçekleştirdiği bir eylem değildi bu. Bildiğiniz yatıyordu işte. Artık yatağa mahkûmdu; yatağa, ilaçlara, doktorlara, hemşirelere… İstese de kalkamayacaktı belki, torununu parka götüremeyecekti bir daha. Eşinin sitemli yakarışlarını şimdiden duyar gibiydi ” Ne olurdu içmeseydin, ne olurdu yanımda olsaydın.” Geçen yılları, o klasik tabirle gözünün önünden bir film karesi gibi geçirdi. Her karede elinde bir sigara. Baş düşmanını nasıl da dost edinmiş, baş tacı yapmıştı zamanında. Şimdi zamanı geriye alabilir miydi? Şu tertemiz havayı kirletmeden soluyabilir miydi yeniden? Her ziyaretçisine öğütler veriyordu. Konuşabilecek takati kalmayacak günlerin geleceğini biliyordu. O zamana kadar kime ne söylese kardı. Ağrıları vardı ve tüm vücudunu sarmış o kötü huylu tümörleri. Onları her nefeste kendi beslemişti zamanında. Ne acı, ne trajik kendi ipini kendi çekmişti. Ne zamanı geriye alabilirdi, ne acılarını dindirebilirdi, sağlığının değerini kaybetmeden bilecekti…

   Aslında hepimiz biliyoruz yapılması gerekenleri, yapılmaması gerekenleri. Sağlıklı beslen, bağımlılık yapıcı maddelerden uzak dur, düzenli spor yap ve benzeri. Önemli olan bildiklerimizi ne kadar hayata geçirdiğimiz. Akşamları saatlerce izlenen televizyon programları yerine çıkıp bir yarım saat yürümek mi zor; sigaradan doğan zararlarla uğraşmak yerine, bırakmak için çabalamak mı; çocukların masa başlarında saatlerce sanal oyunlar oynayarak sedanter bir yaşam seçmeleri mi, yoksa özgürce top oynayarak hareketli yaşam sürmeleri mi? Sağlık deyince hemen akla tansiyon, obezite, şeker hastalığı vb. gelmesin. Ruh sağlığının da önemini benim kadar hepiniz biliyorsunuz.

   Masa başında iletişime kapalı ruhlar, hazır gıdalarla beslenmekten kilo almış gencecik bedenler. “Ya Doktor Hanım ne yesem yarıyor, bu şişkinlik gitmiyor” diyorlar. Soruyorum ve anlıyorum ki günlerde pastalar çörekler havalarda uçuşuyor, spor desen hiç yok, çünkü ona vakit yok. “Ya Doktor Hanım sabah bir gıcık öksürük kendime gelemiyorum, yediklerimden tat alamıyorum” diyorlar. Soruyorum ve anlıyorum ki daha bir bardak su içmeden, bir lokma yemeden yakılan bir sigara ve gün boyu o keyif bu dert derken içilen bir paket. Sağlığınızın değerini kaybetmeden bilmelisiniz. Bunun farkına varmanız, anımsamanız için Birleşmiş Milletler Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından 7 Nisan günü tüm dünyada  “Dünya Sağlık Günü” olarak kutlanmakta. Ama biliniz ki, hiç kimse kendiniz kadar düşünemez sizi aslında ve hiç kimse kendiniz kadar zarar veremez size. Bu paradokstan kurtulmak sizin elinizde, ya kararlı davranıp sağlıklı ve mutlu bir yaşam yaşayacaksınız ya da…

  Osmanlı İmparatorluğunun İbrahim Paşaya verdiği “Has”araziler üzerine 12/2/1937 tarih ve 3130 sayılı Kanun ile kurulan Zirai Kombinalara bağlı “Şanlıurfa Grup Amirliği” olarak kurulmuş olan TİGEM 01/3/1950 tarihinde yürürlüğe giren 5433 sayılı Kanunla “Devlet Üretme Çiftlikleri” 1984 yılında Haralar ve İnekhanelerin Devlet Üretme Çiftlikleri ile birleşmesi neticesinde, Kamu İktisadi Kuruluşu olarak Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü’ne bağlı Ceylanpınar Tarım İşletmesi Müdürlüğü adı altında faaliyetlerini sürdürmektedir. 1994 yılında “İktisadi Devlet Teşekkülüne” dönüştürülmüş olup, görevini bu statüde devam ettirmektedir.

  İşletme merkezinin deniz seviyesinden yüksekliği 397 metredir. Araziler genellikle Kuzey Batıdan Güney Doğuya doğru meyillidir. Aşık mevkisi 500–527 metre ile en yüksek, Akrepli ve Habur üniteleri ise 370 m. ile en düşük rakıma sahiptirler. İşletme 1.761.261 dekar arazi varlığı ile Şanlıurfa yüzölçümünün %9,3’ünü teşkil etmekte olup, GAP ile sulanacak arazilerin % 4,5 i İşletme sınırları içindedir.

  Böyle stratejik önem taşıyan bir yerde bulunan tigem Suriye sınırında yaşan iç çatışmalara inat üretimine devam etmektedir. Dünyanın en büyük çifliği olarak geçen TİGEM Ş.Urfanın gözbebeği olmaya devam etmektedir. Şanlıurfaya yolu düşen herkezin kesinlikle ugraması gereken bir yer olan Ceylanpınar ın tarım işletmesi Tigem adeta görenleri hayran bırak güzellikte arazileri ve her yanı tarih kokan anıtları ile bizleri beklemektedir.

  Kaos kavramını literatürde ilk olarak York ve Li isimli bilim adamlarının kavramın özellikleri ile birlikte tanımladığı bilinmektedir.  York ve Li bu kavramın, ele alınan bir sistemdeki neden – sonuç ilişkisinin orantılı olmaması, sistemin doğrusal olmaması ve başlangıç koşullarına hassas bağlılık göstermesi gibi üç ana özellik üzerine kurulu olduğunu ortaya koymuşlardır.  Aynı zamanda bu sistemlerin periyotsuz ve açık biçimde rastgele bir davranış görüntüsü gösterdiğini de belirtmişlerdir.

Bilimsel anlamda incelediğimiz ve kullandığımız kaos kavramının tanımı, bilim insanlarının araştırmaları sayesinde, zaman içinde yavaş yavaş ortaya çıkmıştır. Bu tanımların bir kısmı kronolojik olarak aşağıdaki şekilde karşımıza çıkmaktadır:

  Rastlantısal davranan, düzgün geometrik yapıya sahip bir düzen.

  Kurallar tarafından belirlenen kuralsız davranış.

  Periyodu olmayan davranış.

  Çok fazla karmaşık olan bir davranışa ulaştıran denge dışı durum.

  Kararsızlık oluşturan mekanizmalar ile doğrusal olmayan kısıtlar sonucunda ortaya çıkan bir davranış şekli.

 Genelde tabiatta ve insan topluluklarında görülen, iyi tanımlanmış, doğrusal olmayan geri beslemelerin oluşturduğu düzgün olmayan davranış.

  Basit ve iyi tanımlanmış bazı sistemlerin açıkça gösterdikleri karmaşık davranış. Bu sistemler periyotsuz ve açık biçimde rastgele görünümlü bir davranış gösterirler.

Poincare 19.yy sonlarında basit dinamik sistemlerin oluşturdukları tahmin edilemeyen değişimler ve başlangıç durumuna olan bağlılık ile matematiğe yeni bir bakış açısı getirmiştir. Poincare gök cisimlerinin hareketleri ile ilgilenirken 3 cisim problemini ortaya koyar ve bu çalışma ile kaos sözcüğünü bilimsel literatüre sokarak “3 ve daha fazla cismin bulunduğu her sistem kaotiktir” demiştir.

  Lorenz, iklim üzerindeki çalışmalarında kaotik bir yapı olduğunu göstermiş ve günümüzde de çok bilinen “Kelebek Etkisi” düşüncesini literatüre katmıştır.

Kaotik Süreçlerin Teknik Özellikleri

  Kaos teorisi, başlangıç koşullarına hassas bağlılık (sensitive dependence on initial conditions),

  Fraktal geometri ve

  Garip çekiciler (strange attractor) kavramlarına dayanmaktadır.

  Çekici Davranışlarının Eşleşmesi

  Çekici ve Davranış Tipi

  Nokta Çekici; Denge noktaları (kuyu, kaynak ve eyer)

  Periyodik Çekici; Limit çevrimler, yarı periyodik hareketler

  Garip Çekici; Bütünüyle rastgele görünen davranış-kaos

   Kaosun Varlığını Tespit Etmek İçin Yapılan Analizler:

   Karşılıklı Bilgi Yöntemi

   Gömülü Boyut

   Korelasyon İntegrali

  BDS Testi

  Güç Spektrumu

  Otokorelasyon Fonksiyonu

  Lyapunov Üstelleri

  Kaos Modellenebilir mi ?

  Kaotik yapının belirlenmesinde kullanılan zaman serileri araçlarının yanında,

  İstatistiksel Zaman Serilerine yönelik Kaos çalışmalarını bilimsel anlamda literatüre  kazandıranların başında Tong (1990) gelmektedir.

  Kaotik yapı modellenemediğinden doğrusal olmayan zaman serileri modellerinden olan

  ARCH-GARCH modelleri kullanılarak yaklaşık modelleme sağlanabilmektedir.

  Zira her doğrusal olmayan yapı kaotik bir yapı olmasa da her kaotik yapı aynı zamanda doğrusal olmayan bir yapıdır.

  Sonuç Olarak,

  “Düzensizliğin düzeni”

olarak da ifade edilebilen KAOS konusu,

  Tek başlık altında toparlanabilecek homojen bir konu değildir.

  Bu konu daha çok yeni anlaşılmaya başlanan bir organizasyonun genel bir adı gibidir.

 Dolayısıyla başta zaman serilerinde olmak üzere kaos konusunda yapılan çalışmalar geliştirilmelidir.

  Buna bağlı olarak kaotik yapıların modellenmesi için kullanılan doğrusal olmayan modeller de çeşitlendirilip,

  Bu modellerin etkinliği tartışılmalıdır.

  KAYNAKÇA

  Abarbanel, H. D. ,” Analysis of Observed Chaotic Data”, Springer Study Edition, U.S.A. (1996).

Bütz, M. R., “Chaos Theory, Philosophically Old, Scientifically New”, Counseling and Values, 39, 85-98 (1995).

  Gökmen, Ş., “Zaman Serilerinde Kaos ve Forex Üzerine Uygulama”, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü İstatistik Anabilim Dalı, Ankara (2012).

  Hsieh, D., “Chaos and Nonlinear Dynamics: Application to Financial Markets”, Journal of Finance, 1839-1877 (1991).

  Kantz, H., & Schreiber, T.,”Nonlinear Time Series Analysis”,United Kingdom: Cambridge University Press (2004).

  Kasap, P., & Kurt, D., “Karmaşanın Bilimi Kaos”, Nobel Yayınevi , Ankara (2011).

Lorenz, E.,”Deterministic Non-Periodic Flow”,Journal of Atmospheric Sciences , 20 (1963).

Serin, T., “Kaotik Yapılarda Lyapunov Üstellerinin Tahmini”, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü , Ankara (2003).

  Tosun, T.,”Türev Araçlar, Kaos Teorisi ve Fraktal Yapıların Vadeli İşlem Zaman Serilerinde Uygulanması”, Yüksek Lisans Tezi,T.C. Marmara Üniversitesi Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü Sermaye Piyasası ve Borsa , İstanbul (2006).

  Yalamova, R., Qi, L., Wang, L., Chen, Y., Mathews, S., & Gong, G. , “Detecting Chaos in Financial Time Series”, Tech. Print  (2006).

  Williams, G. P.,”Chaos Theory Thamed”, Taylor & Francis Publisher , London (1997).

Yavaş, Ö. ,”Lineer ve Lineer Örgü Titreşimleri ve Örgülerde Kaos Analiz”, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Fizik Mühendisliği Ana Bilim Dalı, Ankara (1985).

Yılmaz, D., & Güler, N. ,”Kaotik Zaman Serisinin Analizi Üzerine Bir Araştırma”,Gazi Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Dergisi , 759-779 (2006).