XX yüzyılın 80-90’lı yıllarında Ermenistan’ın Azerbaycan’a karşı
saldırganlığı politikası
1980’lerin ikinci yarısında Ermeniler yakın ve uzak ülkelerdeki himayecileri yardımıyla Büyük Ermenistan hayalini hayata geçirmek için SSCB’deki açıklık ve demokrasiden yararlanarak yeniden Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ bölgesine dair toprak iddiaları öne sürdüler. SSCB’nin çöküşü sırasında Dağlık Karabağ bölgesinde yaşayan Ermenilere Azerbaycan’dan ayrılarak Ermenistan’la birleşmenin zorunluluğu düşüncesini yapay olarak kabul ettiren saldırgan devlet, bunu başarabilmek için Dağlık Karabağ’dan 50 bin Azerbaycanlıyı soykırım ve tacize maruz bırakarak göçe zorlamış, diğer yandan Ermenistan’dan da 220 bin Azerbaycanlıyı tarihsel topraklarından zorla sınır dışı etmiştir (6, s.73; 11, s. 68).
Bunun yanı sıra, Ermenistan SSC Yüksek Konseyi 1 Aralık 1989’da Azerbaycan’ın egemenlik haklarını kaba biçimde ihlal ederek Dağlık Karabağ Özerk Vilayeti’nin Ermenistan SSC’ye birleştirilmesi hakkında anayasaya aykırı karar kabul aldı. Aynı dönemde Sovyet yönetiminin çok ciddi ve affedilmez hataları ve Ermeni yanlısı politikaları 1990 yılı sonuyla 1991 yılı başlarında durumu giderek zorlaştırdı, DKÖV ve Azerbaycan’ın Ermenistan ile sınır bölgelerinde Ermeni saldırısı ve terörü daha geniş alanlara yayıldı.
Aynı dönemde Moskova – Bakü yolcu trenlerine, Tiflis – Bakü, Tiflis – Ağdam, Ağdam-Şuşa, Ağdam – Hocalı güzergahları üzerinde otomobillere yapılan terör saldırıları sonucunda yüzlerce Azerbaycanlı hayatını kaybetti. Binlerce Azerbaycanlı Moskova’nın hakim daireleri tarafından himaye edilen Ermenilerin işgalci politikasının kurbanı oldu. Şöyle ki, 1991 yılının Haziran – Aralık aylarında Ermeni silahlı kuvvetlerinin Hocavent ilçesinin Karadağlı ve Askeran bölgenin Meşeli köylerine saldırıları sonucunda 12 kişi öldürüldü, 15 kişi yaralandı. Yine aynı dönemde Şuşa – Cemilli, Şuşa – Mingeçevir, Ağdam – Hocavent, Ağdam – Karadağlı ve Ağdam – Şuşa, Laşın – Şuşa otobüslerine Ermeni silahlı kuvvetleri tarafından saldırı düzenlenmesi ve terör eylemleri sonucunda 17 kişi öldü, 90 kişi kadar Azerbaycanlı yaralandı (5, s.143).
( 1-Elçin Ahmedov, Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Başkanlığına bağlı Devlet İdarecilik Akademisi, uluslararası ilişkiler bölümü, öğretim üyesi, Azerbaycan Cumhuriyeti Dağlık Karabağ Bölgesi Azerbaycanlı Cemaati sivil toplum kuruluşunun Bilgi İşlem Merkezi Müdürü, elchin_ahmedov@yahoo.com)
1991 yılı sonunda Karabağ’ın dağlık bölümündeki 30’dan fazla yerleşim birimi ve bu sırada Meşeli, Cemilli, Tuğ, İmaret – Gervent, Sırhavent, Umutlu, Karadağlı, Kerkicahan vb. stratejik öneme sahip köyler Ermeniler tarafından yakıldı, yıkıldı ve yağmalandı. 20 Kasım 1991’de Hocavent ilçesinin Karakent köyü yakınlarında Ermeni teröristleri tarafından Mİ – 8 model sivil helikopter vuruldu, sonuçta Hankendi’ne barış misyonuyla giden ve aralarında üst düzey devlet yetkililerinin de bulunduğu 22 yolcu (Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi milletvekilleri, Devlet Sekreteri, Başbakan Yardımcısı, Devlet Müsteşarı, İçişleri Bakanı, Baş Savcı, Rusya Federasyonu’ndan olan gözlemciler, Kazakistan Cumhuriyeti İçişleri Bakanı’nın birinci yardımcısı) ve 3 mürettebat hayatını kaybetti (1, s. 339-340).
1992 yılı başlarında Ermeniler daha vahim cinayetler işlediler. 28 Ocak tarihinde Ağdam’dan Şuşaya uçan 27137 numaralı Mİ – 8 helikopteri şehre ulaşmadan yani, Halfeli köyü üzerinde Hankendi tarafından yapılan füze saldırısı sonucu patladı ve helikopterde bulunan 3 kişi mürettebat ve 41 yolcu öldü (13, s.282). Daha sonra, Ermenistan ordusu birbiri ardına yukarı Karabağ’da Azeriler yaşayan son yerleşim birimlerini de işgal etti.
Aynı yıl 25 Şubat’ını 26’sına bağlayan gece Hocalı’da Azerilere karşı işlenen vahşet ve soykırımına Ermenistan silahlı kuvvetleri ile birlikte, Hankendi’nde bulunan eski SSCB 4. ordusunun 23. tümenine dahil olan 366. motorlu alayın 2. Taburu’nun komutanı, saldırıyı yöneten ve halen Ermenistan Savunma Bakanı olan Seyran Ohanyan ve 366. alayın 3. Taburu’nun komutanı Yevqeniy Nabokihin, bunlara ilaveten 50’den fazla Ermeni subay katılmıştır (13, s.235; 15, s.88-92). Ermeni lobisinin geniş faaliyet gösterdiği Fransa’da yayınlanan Valer Actuel dergisi 14 Mart 1992 tarihli sayısında Ermenilerin en modern askeri teknolojiye ve paralı birliklere sahip olduğundan bahsederek ve olay hakkında bilgi vererek şunları yazar: “Bu ‘özerk bölgede’ Ermeni askeri birlikleri Ortadoğu’dan gelenlerle en modern askeri tekniğe, ayrıca helikoptere sahiptiler. ASALA’nın Lübnan’da ve Suriye’de askeri kamp ve silah – mühimmat depoları var. Ermeniler Karabağ Azerbaycanlılarını imha etmiş, 100’den fazla Müslüman köyünde katliam yapmışlar” (13, s. 288-289).
1990-1992 yıllarında Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ bölgesi (4,4 bin kilometrekare) Ermenistan silahlı kuvvetleri tarafından tamamen işgal edildi. Bunun yanı sıra, 24 Mart 1990’da Gazah ilinin Bağanıs Ayrım köyü Ermeni haydutların silahlı saldırısına uğramış, Ermeniler tarafından köyün masum sivil nüfusuna karşı eşi görülmemiş vahşetler yapılmıştır. Ermeni terör gruplarının geniş kapsamlı saldırısı sonucu köy işgal edilmiştir. İşgal sırasında Bağanis Ayrım köyünde 100’den fazla ev yağmalanmış ve yakılmış, sonuçta 10 kişi öldürülmüş, 15 kişiden fazla insan yaralanmıştır (1, s. 377). Bu dönemde Ermenistan’ın Azerbaycan’a askeri saldırısı sonucunda Gazah ilinin Bağanıs Ayrım, Yukarı Eskipara, Aşağı Eskipara, Hayrımlı, Kızıl Hacılı, Sofulu, Barhudarlı köyleri Ermenistan silahlı kuvvetleri tarafından yakılmış, yağmalanmış ve yıkılmıştır. İşgal altındaki topraklardan zorla uzaklaştırılmış insanların sayısı 6500 kişidir. Günümüzde 699 kilomtere kare arazisi, 78800 kişilik nüfusu olan Gazah ilinin 75 yerleşim biriminin yaklaşık % 8’i işgal edilmiştir (9, s. 18).
8 Nisan 1992’de Ermenilerin Akdere ilinin Çapar köyü istikametinden Kelbecer ilinin Çaykavuşan ve Aktaban köylerine silahlı saldırısı sonucu Kelbecer ilinin 130 evden oluşan Aktaban köyü tamamen yakılmış, 779 sivil köylüye acımasızca işkence yapılmıştır. Aktaban köyünde Ermenilerin gerçekleştirdikleri soykırım sonucunda 33 kişi büyük gaddarlıkla öldürüldü. Bunlardan 8’i 90-100 yaşlarında ihtiyarlar, 2’si küçük çocuk, 7’si kadın canlı canlı yakıldı, 2 kişiden haber alınamadı, 12 kişi ağır yaralandı. Ermeniler tarafından tarihi, mimari ve kültürel yapılar yıkılmış, yağmalandı ve imha edilmiştir (1, s.391 – 392).
Diğer yandan, arazisi 5368 kilometrekare, nüfusu 328900 kişi olan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nin 221 yerleşim biriminden biri ve Sederek ilçesinin bir bölümünü (% 0.5’ini) oluşturan Kerki köyü işgal edilmiştir. İşgal altındaki topraklardan zorla uzaklaştırılmış insanların sayısı 347 kişidir (9, s. 18).
1988-1993 yıllarında Ermenistan’ın askeri saldırıları sonucunda 1 milyondan fazla insan (toplam nüfusun % 15’i) mülteci durumuna düşmüş, Azerbaycan topraklarının %20’sinden fazlası işgal edilmiştir. Etnik arındırma politikası sonucunda Ermenistan’da yaşayan 250 bin Azerbaycanlı öz yurtlarından zorla kovulmuştur. Bu süre içinde 20 bin Azerbaycanlı öldürülmüş, 100 bin kişiden çoğu yaralanmış, 50 bin kişi çeşitli ağırlık derecelerinde yara alarak sakat kalmıştır (17, s. 4-6; 7, s.157).
1988-1993 yıllarında, aynı zamanda devlet terörizmi ve soykırım politikası yürüten Ermenistan tarafından Azerbaycan topraklarında toplamda 373 çeşitli terör eylemi gerçekleştirilmiş ve bunların sonucunda 1200 kişi ölmüş, 1705 kişi yaralanmıştır (3, s.158 – 159):
-Yolcu otobüslerinde gerçekleştirilen terör eylemleri sonucunda 68 kişi öldü, 132 kişi yaralandı ;
-Yolcu ve yük trenlerinde gerçekleştirilen terör eylemleri sonucunda 74 kişi öldü, 125 kişi yaralandı ;
-Bakü metrosunda gerçekleştirilen terör eylemleri sonucunda 27 kişi öldü,
91 kişi yaralandı ;
-Hava ulaşımında gerçekleştirilen terör eylemleri sonucunda 104 kişi hayatını kaybetti ;
-Yerleşim birimlerinde ve sivil tesislerde gerçekleştirilen terör eylemleri sonucunda 881 kişi öldü, 1239 kişi yaralandı ;
-Sivil ve devlet tesislerine karşı gerçekleştirilen terör eylemleri sonucunda 10 kişi öldü, 30 kişi yaralandı ;
-Yolcu taşıyan vapurlarda gerçekleştirilen terör eylemi sonucu 25 kişi öldü, 88 kişi yaralandı.
Ermeni terör örgütleri 1970-1980’li yıllarda tüm dünyada Türk diplomatlarına, 1990’lı yılların başlarından itibaren de Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ bölgesinde ve Ermenistan’la sınır bölgelerinde Azerbaycanlılara karşı geniş çaplı terör eylemleri gerçekleştirmişlerdir (16).
Son zamanlarda bu kurumlardan olan ASALA’nın yeniden aktifleştiği gözlemlenmektedir. Modern dünyada uluslararası terörizme karşı mücadelenin genişlediği bir dönemde Ermeni teröristleri halen Vandalizm’den vazgeçmek niyetinde değildir. Ermeni terörizmi ise artık uluslararası terörizmin bir parçası haline gelmiştir. Yirminci yüzyılın başlarında olduğu gibi yine de Ermeni teröristler Azerbaycan diplomatlarını hedefe çevirme gayreti içerisindedirler.
Şöyle ki, tüm zamanlarda terörizmi destekleyen Ermenistan devletinin saldırgan tutumundan yararlanan ASALA ve diğer Ermeni terör örgütleri artık birkaç kez Azerbaycan’ın yabancı ülkelerdeki diplomatik misyonlarını, vatandaşlarını hedef almakla tehdit etmişlerdir. Şöyle ki, 2012 yılının Eylül ayında Azerbaycan’ın Macaristan’daki ve diğer bazı ülkelerdeki Büyükelçiliklerine ASALA Fighters terör örgütünden gönderilen belgelerde Azerbaycan diplomatları, yurt dışında eğitim gören Azerbaycanlı öğrenciler, iş adamları, diaspora kuruluşlarının etkin elemanları öldürülmekle tehdit edilmiştir. Hiç şüphesiz ki, Azerbaycan’a veya onun vatandaşlarına karşı terör olaylarının planlanması yalnızca Ermeni terör örgütlerinin politikası değil, ayrıca Ermenistan’ın devlet politikasıdır.
Sonuç
Büyük Ermenistan hülyasıyla yaşayan Ermeniler kendi amaçlarına ulaşmak için dış himayecilerin yardımıyla çeşitli zamanlarda Azerilere ve Türklere karşı korkunç terör ve soykırım uygulamakla etnik arındırma politikası götürmüşlerdir. Ermenistan’ın bu suç politikasının devamlılığını kanıtlayan olgu şu ki, sadece yirminci yüzyılda Azerbaycanlılar 4 kez: 1905-1907, 1918-1920, 1948-1953 ve nihayet 1988-1993 yıllarında Ermeni saldırgan milliyetçileri tarafından işlenen terör eylemlerinin, soykırımın ve etnik arındırmanın hedefine çevrilmiştir. Ayrıca, şu anda Ermenistan terörizmi bir devlet politikasına dönüştürerek bunu Azerbaycan’a karşı kullanıyor.
Bu işgalci devletin izlediği saldırganlık politikası 20 yılı aşkın bir süredir, dünya kamuoyunun gözü önünde gerçekleşmektedir. Sorunun çözümlenmesi sürecinde Azerbaycan Devleti ve Azerbaycan Devlet Başkanı Sayın İlham Aliyev öncelikle barış seçeneğini tercih ediyor. Fakat diğer yandan, Cumhurbaşkanı Sayın İlham Aliyev Azerbaycan halkı ve devletinin bu işgal, etnik arındırma politikası ve topraklarımızın geçici olarak kaybedilmesini asla kabullenemeyeceğini bildirmiş, Azerbaycan’ın kendi topraklarını işgalden kurtarmak için her türlü hakka sahip olduğunu ve uluslararası hukukun da bunu teyit ettiğini vurgulamıştır.
KAYNAKÇA:
Azerbaycanlıların Soykırımı: Tarihin kanlı kroniği. I c. / Genel Koordinatör: R. Mehdiyev, Editör : A. Hasanov. / Bakü, 2012, 448 s.
Azerbaycanlıların soykırımı hakkında (8 farklı dilde). Bakü, 1998, 120 s.
Ermeni cinayetleri. I cilt. Bakü, 2003, 159 s.
Ermeni terörizmi ve suçları: Azerbaycan’da, Türkiye’de ve dünyada (olay ve verilerin kronolojisi). Bakü, 1994, 184 s.
Ermeni terörü / / Armenian terror / / Armyanskiy terror, Bakü, 2007, 168 s.
Ahmedov E. Ermenistan’ın Azerbaycan’a karşı saldırganlık politikasının aşamaları. – Geostrategiya dergisi, N 2, Nisan, 2011, s.70 – 76.
Hacıyev N. Dağlık Karabağ’ın tarihinden belgeler. 2005, 192 s.
Halilov H. Karabağ’ın aşiretleri. Bakü, 1992, 119 s.
Memmedov A. Uluslararası çatışmalar. 2002, 208 s.
Memmedov H., Memmedov N. Türkiye’de ve Azerbaycan’da Ermeni milliyetçilerinin cinayetleri. Bakü, 2006, 215 s.
Memmedov İ., Esedov S. Ermenistan Azerbaycanlıları ve onların acı kaderi (kısa tarihi deneme). Bakü, 1992,72 s..
Pompeev Y. Karabağ’ın kanlı girdabı. Bakü, 1992, 208 s.
Ermeni terör ve haydut gruplarının insanlık karşıtı suçları (XIX-XX. Yy.)
Bakü, 2002, 395 s.
DKÖV hadiseleri sahtekarların yanlış aynasında (belgeler). Bakü, 1989, 92 s.
Hocalı. Soykırımın Kronolojisi. Bakü, 1993, s.88 – 92.
Ahmedov E. Ermenistan’ın Azerbaycan’a saldırısı : tarihsel sürecin analizi (1987-2011). Ansiklopedik yayın. Bakü, 2012, 912 s.
Aggression of the Republic of Armenia against the Azerbaijani Republic, Baku, 1994, 28 p.4 – 6.
