Araştırma, Gazi Üniversitesi Fen Fakültesi İstatistik Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Reşat Kasap’ın danışmanlığında, araştırmacı olarak Seda Kurt, Burcu Oğuz, Hülya Yürekli ve Çisem Kula ile birlikte yapılmıştır.
Yer kürenin belirli bir hacminde mevcut fiziksel koşulların aniden değişmesiyle gelişen deprem dalgalarının yayınımı, depremin fiziksel mekanizmasının bir konsepti olarak yaygın bir biçimde kabul görmektedir. Bundan ötürüdür ki depremin odağındaki (kaynağındaki) işleyen sürece ilişkin doğrudan yaklaşım, kaynak civarında hüküm süren koşulların, değişik fizik parametrelerinin fonksiyonu olarak belirlenmesi üzerinedir. Deprem kaynağındaki sürecin ayrıntılı bir biçimde anlanabilmesi için, sürecin geri planında kalan enerji kaynağı, tektonik özgeçmiş, tetikleme ve yırtılma mekanizması gibi hususların bilinmesi gereği vardır.
Ancak biz burada daha çok, genellikle güneş ve ay tutulmalarından sonra deprem olacağına dair çıkan söylenti ve tartışmalardan, depremle güneş, ay, yıldızlar ve diğer doğa olayları arasındaki bağlantıya “Ay ve Güneş’in dünyamız üzerindeki etkileri nelerdir?”, “Güneş tutulmaları ve deprem arasında ilişki var mıdır?”, “Doğadaki hangi hareketler depremin habercisidir?” gibi sorularla yanıt aramaya çalışarak, depremin kaynak mekanizmasını anlamada sürecin arkasındaki tetikleme ve etkileme mekanizmaları üzerinde duracağız.
Diğer bir yandan, dünyamızda meydana gelen şiddetli depremlerden önce bir takım sıra dışı olayların gözlenmesi ve internet üzerindeki haber gruplarından ve tarama motorlarında yaptığımız araştırmalarda, dünya üzerinde deprem tahmin araştırmaları kapsamında sıra dışı olayların deprem öncüleri denilebilecek sinyaller olarak kabul edildiğini görmemiz bu araştırmaya yönelmemizde rol oynadı.
Kısaca depremlerin, birçok sıradışı ve olağan olayla kendini belli ettiği gerçeğinden yola çıkarak, bu konunun anlaşılmasına (depremle ilişkide bulunabilecek parametrelerden yararlanarak) yoğunlaştık.
Dünyanın oluşumundan beri, sismik yönden aktif bulunan bölgelerde, depremlerin ardışıklı olarak oluştuğu ve milyonlarca insanın ve barınağın yok olduğu bilinmektedir. Geçmişte yurdumuzda birçok yıkıcı deprem olduğu gibi, gelecekte de sık sık oluşacak depremlerle büyük can ve mal kaybına uğrayacağımız bir gerçektir. Deprem Bölgeleri Haritası’na göre yurdumuzun %92’sinin deprem bölgeleri içerisinde olduğu, nüfusumuzun %95’inin deprem tehlikesi altında yaşadığı ve ayrıca büyük sanayi merkezlerinin %98’inin de bu bölgede olduğu bilinmektedir.
Alp-Himalaya tektonik kuşağı üzerinde yer alan Türkiye’de, son 100 yıl içinde meydana gelen 80 büyük depremde yaklaşık 80.000 üzerinde kişi hayatını kaybetmiştir. Türkiye’nin yanı sıra Dünya’nın birçok yerinde de ard arda büyük magnitüdlü depremler meydana gelmiştir.
İşte gerek depremlerin insan hayatında bu denli maddi ve manevi zarara neden olması, gerekse insanın yaşam alanı olan yerkürede şekil değişikliklerine neden olması dikkatimizi çekmiş ve bu konuyu ele almamıza katkıda bulunmuştur. Hem etkilediği alan ve sonuçları bakımından daha kalıcı olması hem de büyük hasarlara neden olması bizi büyük magnitüdlü depremlere yöneltmiş, bu depremlerin meydana gelmeden ne zaman olabileceğinin tahmin edilebilir olup olmadığını incelemeye teşvik etmiştir.
Bu nedenle, araştırma yaparken depremden önce meydana gelen doğa olaylarını ele almayı ve depremlerle arasında anlamlı bir ilişki olup olmadığını ve bunların depremler için öncü bir uyarı sistemi gibi çalışıp çalışmayacağını incelemeye karar verdik.
Bilindiği gibi, güneş ve ay tutulmalarının depremleri etkilediği düşüncesi yüzyıllardan beri insanlığın kafasını yoran önemli sorunlardandır. Ayrıca güneş ve ay tutulmalarının yanı sıra, sıcaklık değişimleri, volkanik patlamalar, depremin oluş saati, suların ısınması vb. etkilerinin de depremleri tetiklediği görüşü yaygındır. Mesela, yukarıda bahsetmiş olduğumuz Gölcük ve Düzce depremlerini izleyen günlerde yer altı sularının akış rejimlerinin değiştiği, gökyüzünde bazı ışıkların ve evcil hayvanlarda bazı davranış bozukluklarının gözlendiği belirtilmişti. Aynı şekilde, deprem ışımaları (şimşekleri), deprem bulutları, uzamış ay görüntüsü ve hayvan davranış anomalileri gibi 1.519 adet olay, 17 Ocak 1995 tarihli 6.9 magnitüdlü Kobe depreminin habercisi olarak da sismoloji alanında çalışan kişi ve kurumlara bildirilmişti.
Bu araştırmada veriler internet ortamından elde edilmiştir. Değişik kaynaklardan derlenen veri seti, belirli bir yıldan önceki verilerin periyodik olarak kayıt altına alınmayışı ve keza belirli bölgelere ait tutanakların tutulamayışı nedeniyle, 2000’den sonra rapor edilen 87 adet depremi içermektedir.
Analizlerde kullanılan değişkenler de, deprem üzerinde etkisi olabileceği düşünülen doğa olaylarının elimine edilmesiyle oluşturulmuştur. Volkan, kasırga, sis, yağmur, fırtına değişkenlerine ait ölçüm değerleri, ele alınan ölçme periyotları sınırlandırılmış olmasına rağmen elde edilememiştir.
Bu araştırmadaki analizler, dört öğrenci tarafından yapılmış ve çalışma için 2000’den bu yana meydana gelen M 7.0 ve üstü 87 tane deprem ele alınmıştır.
Yapılan analizleri değerlendirmedeki amaç, dünyada 2000 ve sonrasında meydana gelmiş M 7.0 ve üstü depremlerin oluşum aşamasında doğa olaylarının bir etken, öncü veya tetikleyici olarak kabul edilip edilemeyeceğini, deprem verileri kullanılarak istatistiksel bakımdan tespit etmek olmuştur.
Araştırmanın analiz aşamasında ikili karşılaştırmalar kullanılarak bağımsızlık için ki-kare testleri ve regresyon analizi kullanılmış ve kurulmuş olunan hipotezler için aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir. İstatistiksel olarak elde edilen bu sonuçlar deprem uzmanlarının bilgilerine sunulmaktadır.
1. Magnitüd ile enlem arasında bir ilişki yoktur.
2. Magnitüd ile boylam arasında bir ilişki yoktur.
3. Magnitüd ile depremin meydana geldiği saat dilimi arasında bir ilişki yoktur.
4. Magnitüd ile derinlik arasında ilişki yoktur.
5. Depremin gerçekleşmesiyle ayın evreleri arasında bir ilişki yoktur.
6. Depremden bir ay önce ay tutulması olup olmamasıyla depremin magnitüdü arasında bir ilişki yoktur.
7. Depremden bir ay önce güneş tutulması olup olamamasıyla depremin magnitüdü arasında bir ilişki yoktur.
8. Depremden iki ay önce ay tutulması olup olmamasıyla depremin magnitüdü arasında bir ilişki yoktur.
9. Depremden iki ay önce güneş tutulması olup olmamasıyla depremin magnitüdü arasında bir ilişki yoktur.
10. Magnitüd ile ölçülen sıcaklık arasında bir ilişki yoktur.
11. Magnitüd ile ölçülen rüzgar hızı arasında bir ilişki yoktur.
12. Magnitüd ile ölçülen deniz basıncı arasında bir ilişki yoktur.
13. Magnitüd ile ölçülen görüş uzaklığı arasında bir ilişki yoktur.
14. Magnitüd ile nem arasında aynı yönlü zayıf ilişki vardır.
15. Magnitüdün artması yada azalması depremden on gün önce ya da on gün sonra meydana gelen uçak kazalarını etkilememektedir.
KAYNAKÇA
EZEN Ü., İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 4(7), Sayfa: 85-91, 2005. Deaths from Earthquakes in 2004, http://neic.usgs.gov/neis/eq_depot/2004/.
ÖZMEN A., Ankara Üniversitesi, Sayfa: 25, http://www.aof.edu.tr/kitap/IOLTP/2294/ .unıte03.pdf. KORUM U., İstatistiğe Giriş, Sayfa: 168-169-
Deprem Türleri, http://www.belgenet.com/deprem/depremnedir.html#KONU2.
BÜ Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Ulusal Deprem İzleme Merkezi,
Depremle İlgili Teknik Bilgiler Deprem Parametreleri, http://www.deprem.gov.tr/depremnedir/depremnedir.htm.
Coğrafi Konum ve Yerel Saatler Paralel (Enlem), http://www.cografya.biz/article_read.asp?id=26.
Coğrafi Konum ve Yerel Saatler Meridyen (Boylam), http://www.cografya.biz/article_read.asp?id=29,
Güneş Tutulması, http://www.tug.tubitak.gov.tr/tutulma/turkish/gunes_tutulmasi/gunes_tutulmasi.html.
Astronomi Ay Tutulması, http://www.cografya.biz/article_read.asp?id=390.
Astronomi Ayın Evreleri, http://www.cografya.biz/article_read.asp?id=391.
Havanın Basıncı Deniz Seviyesi Basıncı, http://www.dask.org.tr/bilmek_istedikleriniz/meteoroloji/basinc/ basinc.htm.
Çukurova Meteo – Mini Meteoroloji Sözlüğü Sıcaklık, http://www.cu.edu.tr/Content/Asp/English/cuMeteoSozluk.asp.
Çukurova Meteo – Mini Meteoroloji Sözlüğü Rüzgar Hızı, http://www.cu.edu.tr/Content/Asp/English/cuMeteoSozluk.asp.
