Öyle ki, 1-2 Mart 1996 yılında Azerbaycan heyeti ilk kez yer aldığı Avrupa Konseyi Venedik Komisyonu toplantısında ülkemizin bu kuruma üyelik hakkının verilmesini talep etmiş ve aynı yıl 17-18 Mayıs’ta Azerbaycan’ın bu Komisyona üye olması ile ilgili karar kabul edilmiştir.
2-6 Haziran 1996 yılında Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi örgüte üye olmayan ülkelerle ilişkiler komisyonunun başkanı Jacques Setlenjin başkanlığındaki heyetin Bakü’ye yaptığı ziyaret sırasında Devlet Başkanı Haydar Aliyev ile görüşmesinde Azerbaycan’ın Avrupa Konseyi’nde “özel davet edilmiş konuk” statüsünün verilmesi konuları tartışılmıştır. Aynı yıl Haziran 26-28-de AK PM-nin sonraki oturumu sırasında Kurulun Bürosu Azerbaycan’a “özel davet edilmiş konuk” statüsünün verilmesi konusunda karar aldı. “Özel davet edilmiş konuk” statüsü alması Azerbaycan’ın AK PM-da temsil edilmesine ve Avrupa Konseyi tarafından kabul edilen bazı sözleşmelere katılmasına olanak sağladı. Daha sonra Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’in 8 Temmuz 1996 tarihli “Avrupa Konseyi ile Azerbaycan Cumhuriyeti arasında işbirliği programının uygulanması tedbirleri” ile ilgili kararı Avrupa Konseyi ile ülkemizin sonraki yıllarda faaliyet planı gibi önem arz etmiştir.
13 Temmuz 1996 yılında devlet başkanı Haydar Aliyev Avrupa Konseyi Genel Sekreteri’ne mektup göndererek ülkemizin bu örgüte tam üye kabul olmak ve diğer üye ülkeler gibi “İnsan hakları ve özgürlüklerinin korunması hakkında” Avrupa Sözleşmesi’ne katılmak niyyetinde olduğunu bildirdi.
Bundan sonra, 22 Nisan 1997 yılında Avrupa Konseyi Parlament Meclisi Kafkasya’daki çatışmalara dair 1119 saylı bildiri kabul etti. Bildirinin Dağlık Karabağ’a dair olan bölümünde deniyordu ki, Meclis sorunun barışcıl yolla çözümüne varmakla, işgal altındaki toprakların geri verilmesi, mültecilerin ve göçmenlerin geri dönmesi çağrısı yapılmaktaydı. Belgede Azerbaycan’ın toprak bütünlüğü ve sorunun çözümlenmesine dair AGİT Lizbon Zirvesi görüşünün ilkeleri teyit ediliyordu.
Avrupa Konseyi üyesi ülkelerin devlet ve hükümet başkanlarının 10 Ekim 1997 yılında Strasbourg’da düzenlenen 2. Zirve toplantısında Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’in katılımı ve orada örgütün üst düzey temsilcileri ile yaptığı görüşmeler sırasında Azerbaycan’da demokratik süreçlerin işleyişi, ülkemizin Avrupa yapıları, aynı zamanda Avrupa Konseyi ile ilişkileri hakkında daha fazla görüşmeler yapmıştır.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’in 20 Ocak 1998 yılında “Azerbaycan Cumhuriyeti ile Avrupa Konseyi arasındaki işbirliğinin derinleştirilmesi alanında önlemler” ile ilgili imzaladığı talimat ülkemizin Avrupa Konseyi’ne tam üye olarak kabul alanında atılan önemli adımlardan biri oldu. Talimatda Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Avrupa Konseyi’ne tam üye olarak kabul edilmesi yönünde ülkede yapılan çalışmalar ve Avrupa Konseyi ile işbirliği konuları yer bulmuştur.
1998 yılının Ocak ve Haziran aylarında Azerbaycan’ı ziyaret etmiş Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi delegeleri J. Bomel ve C. Kleyfart devlet başkanı Haydar Aliyev ile toplantılarında Avrupa Konseyi’ne kabul edilmesi alanında ülkemizde yapılmış çalışmalardan memnuniyyetlerini bildirmişlerdir. 15-18 Eylül 1999 yılında AK PM-nin Başkanı Lord Russell Consto’nun, ayrıca örgütün diğer resmi temsilcilerinin Azerbaycan’a ziyaretleri sırasında yapılan görüşmeler ülkemizin Avrupa Konseyi’ne kabulüne dair tartışmaları durduran unsurlardandır.
18 Mart 2000 yılında Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev “Avrupa Konseyi çalışmalarına ve Azerbaycan Cumhuriyeti ile Avrupa Konseyi arasındaki işbirliğine ilişkin bilgilerin yayılması konusunda” talimat imzaladı. Ulusal lider Haydar Aliyev’in 1996-2000 yılları arasında Azerbaycan’ın Avrupa Konseyi ile işbirliğine dair imzaladığı kararnameler cumhuriyetimizin bu nüfuzlu uluslararası örgüte kabul edilmesi yönünde yapılan amaçlı faaliyete zemin yarattı.
Avrupa Konseyi Siyasi Komitesi 23 Mart 2000 yılında Azerbaycan Ulusal Meclisine ülkemiz örgüte tam kabul edildikten sonra yerine getirmeli olacağı yükümlülüklerin listesini göndermiş ve bu belge Ulusal Meclis’te temsil edilen siyasi partilerin temsilcileri tarafından imzalanmıştır. Daha sonra 27-28 Mart’ta Ulusal Meclis’te imzalanan yükümlülükler listesi ve Azerbaycan’ın Avrupa Konseyi 8 Sözleşmesi’ne katılımına ilişkin devlet başkanının imzaladığı anlaşmalar Avrupa Konseyi Genel Sekreteri’ne sunuldu.
15 Mayıs 2000 yılında Avrupa Konseyi Siyasi Komisyonu Dublin’de ve 12-13 Haziran’da Roma’da düzenlenen toplantılarında Azerbaycan üzere konuşmacı J. Bomelin raporu dinlenilmiş ve ülkemizin örgüte tam üye olarak kabul edilmesi ile ilgili olumlu görüş verilmiştir.
2000 yılı Haziran ayından Kasım ayınadek örgütün çeşitli komisyonlarında yapılan tartışmalardan sonra Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin 7 Kasım-9 Kasım tarihlerinde yapılan 107. toplantısında Azerbaycan’ın uluslararası örgüte üye olmaya davet edilmesi hakkında kabul edilen 14 (2000) sayılı Bildiride deniyordu:
Azerbaycan’ın Avrupa Konseyi’ne üye olmaya ve sözleşme katılmaya davet edilmesi;
Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisinde temsilcilerinin sayısının altı kişi sınırında belirlenmesi;
Bildiri uyarınca Azerbaycan’ın Avrupa Konseyi’ne çeşitli bölgülü finansal ödemelerinin belirlenmesi
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin 17 Ocak 2001 yılında temsilciler düzeyinde yapılan toplantısında Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Avrupa Konseyi’ne tam üye kabul edilmesine dair karar verildi. Bu karar ulusal liderin başarılı iç ve dış politikasının ve bu yönde alınan amaçlı faaliyetlerinin sonucu idi.
Az sonra, yani 25 Ocak’ta Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’in katılımı ile Starsburg’da ülkemizin bu örgüte üye kabul edilmesi nedeniyle resmi tören düzenlenmiş ve devletimizin üçrenkli bayrağı dikilmiştir. Bu olayı ulusal lider Haydar Aliyev yüksek değerlendirerek şöyle demişti: “Azerbaycan’ın Avrupa Konseyi’ne kabul edilmesi sadece bağımsız, egemen, demokratik, laik bir devlet olarak tanınması, hem de Avrupa ailesinin eşit üyesi olarak Azerbaycan devletinin gelişmesinde yeni aşamanın başlangıcıdır”.
Azerbaycan’ın 25 Ocak 2001 yılında Avrupa Konseyi’ne eşit üyesi olması – cumhuriyetimizin önemli sorunlarının dünya kamuoyunun dikkatine objektif bir şekilde ulaştırılması için yeni ve çok önemli imkanlar sağlamış oldu. Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev Avrupa Konseyi tribunasının Azerbaycan’ın çıkarlarına uygun şekilde kullanılması için başarılı bir adım attı. Öyle ki, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisindeki Azerbaycan heyetine milletvekili İlham Aliyev’in rehberlik etmesi ve daha sonra sayın İlham Aliyev’in AK PM-deki faaliyetleri ulusal lider Haydar Aliyev’in öne sürdüğü tüm görevleri gerçekleştirdi.
24-27 Nisan 2001 yılında Azerbaycan Cumhuriyeti’nin AK PM-deki heyetinin ilk olarak bu kurumun toplantısında tam üye olarak yer aldığı genel oturumda devlet açısından, özellikle Ermenistan’ın Azerbaycan’a saldırısı bilgilerini içeren belgeler: 9 ülke ve AK PM-de faaliyet gösteren 5 siyasi grubu temsil eden 29 temsilci tarafından imzalanmış “Ermeniler tarafından Azeri nüfusa karşı işlenmiş soykırımın tanınması” adlı yazılı bildiri ve 14 ülkeyi temsil eden 20 temsilci tarafından imzalanmış “Ermenistan ve Dağlık Karabağ’da bulunan askeri esirler ve rehinler” adlı belge AK PM-nin resmi belgeleri olarak yayılmıştır.
Belirtilen belgelerde Ermeniler tarafından Hocalı halkının tamamen katl edilmesi, Ermenistan tarafından Azerbaycan topraklarının yüzde 20’sinin işgal edilmesi, Ermenistan’da, aynı zamanda, işgal edilmiş Azerbaycan topraklarında çocuk, kadın ve yaşlı insanların da dahil olduğu 783 Azerbaycanlı rehinelerin tutulması ve diğer önemli konularda bilgiler yer bulmuştur.
25-29 Haziran 2001 yılında AK PM-nin sonraki genel oturumu sırasında Azerbaycan’la ilgili daha 2 önemli belge AK PM-nin resmi belgeleri gibi yayılmıştır. “Azerbaycan Cumhuriyeti’nde (Dağlık Karabağ, Laçin, Gubadlı, Kelbecer, Ağdam, Fuzuli, Cebrail, Zengilan) çevresel durum” adlı birinci belgede Ermenistan tarafından işgal edilmiş Azerbaycan topraklarında çevrenin düşünülmüş şekilde tahrip edilmesi meselesi, “Azerbaycan’ın kültürel mirasının gasp edilmesi ve yıkılması” adlı ikinci belgede ise Ermenistan tarafından işgal edilmiş Azerbaycan topraklarında bulunan kültürel anıt ve kaynakların dağıtılması meselesi Avrupa kamuoyunun dikkatine iletilmiştir.
Ayrıca, AK PM-nin 24-28 Eylül 2001 yılında yapılan genel toplantısında Azerbaycan heyeti tarafından hazırlanan “Ermenistan-Azerbaycan, Dağlık Karabağ sorunu” adlı diğer önemli belge yayılmıştır. Kabul edilen belgede Ermenistan-Azerbaycan, Dağlık Karabağ sorununun sadece Azerbaycan toprak bütünlüğü dikkate alınarak çözümlenmesinin zorunluluğu not ediliyordu.
Sayın İlham Aliyev’in başkanlığı ile hazırlanmış ve Bakanlar Komisyonu’na yapacağı “Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünün Ermenistan tarafından tanınması” yazılı belge 43 ülkenin temsilcilerinin katılımıyla tartışmaya çıkarıldı. Ermenistan ve ona destek veren bazı güçlerin kararın alınmasına mani olmasına rağmen, Bakanlar Komisyonu yedi maddeden oluşan karar verdi. Burada gösteriliyor ki, bakanlar tüm Avrupa’da uluslararası kamuoyu tarafından tanınmış sınırlara, egemenliğe ve devletlerin toprak bütünlüğüne, ayrıca Antlaşmada, AGİM-in Helsinki Nihai Aktında ve diğer ilgili metinlerde yer almış uluslararası hukuk ilkelerine saygı edilmesine desteklerini bir kez daha teyit ediyorlar.
Parlamento heyeti başkanı sayın İlham Aliyev kendisinin mantıklı konuşmaları, somut önerileri ile bu prestijli uluslararası organizasyonda dikkatler kendi üzerine çekmiş ve Azerbaycan’ın nüfuzunu daha da yükseltmiştir. O, Azerbaycan heyetinin başkanı olarak ilk kez bu kurumun tribününden Ermenistan silahlı kuvvetleri tarafından Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ ve daha 7 ilçesinin işgal edildiğini, işgal edilmiş toprakların terörizm ve uyuşturucu maddelerin transitine dönüştüğünü beyan etmiştir. Avrupa Konseyi belgelerinde Ermenistan saldırgan devlet olarak tanınmış, işgalci birliklerin hemen Azerbaycan topraklarından çıkarılması talep edilmiştir. Söylenen bu olgular AK PM-nin belgelerinde yer bulmuştur.
İşte Sayın İlham Aliyev’in ilkesel ve seri faaliyeti sonucunda AK PM-nin Eylül 2002 yılında yapılan sonbahar toplantısında ilk olarak bu uluslararası kurumun belgelerinde Ermenistan silahlı kuvvetleri tarafından Dağlık Karabağ’ın işgali olgusu resmi olarak yer buldu. Bu olay Azerbaycan heyetinin, özellikle, heyet başkanı sayın İlham Aliyev’in kararlı tutumunun sonucu idi.
Tüm bunların mantıksal devamı olarak 27 Ocak 2003 yılında siyasi yeteneği, diplomatik mahareti ve kararlılığı ile seçilen Azerbaycan heyetinin başkanı sayın İlham Aliyev’in AK PM-nin başkan ve kurumun Büro üyesi seçilmesi ile bağımsız Azerbaycan tarihine yeni sayfa açılmış oldu .
Azerbaycan ve Avrupa Konseyi, Bakü, 2009, s. 60
Yine orada, s.60-61
Veliyev A., Azerbaycan-Avrupa Konseyi: demokrasi ve insan hakları alanında işbirliği. Bakü, 2006, s.67-68
Ahmedov E. Ermenistan’ın Azerbaycan’a saldırısı ve uluslararası örgütler, Bakü, 1998,s.88,128
“Azerbaycan” gazetesi, 14 Ekim 1997
Azerbaycan ve Avrupa Konseyi, Bakü, 2009, s.69
“Halk” gazetesi, 23 Ocak 1998; Azerbaycan” gazetesi, 17 Haziran 1998
Azerbaycan ve Avrupa Konseyi, Bakü, 2009, s. 100-101
“Halk” gazetesi, 10 Kasım 2000.
“Azerbaycan” Gazetesi, 28 Ocak 2001
Azerbaycan Cumhuriyyet Dış İşleri Bakanlığın arşivi Avrupa Konseyi yanındakı daimi temsilcilikle yazışma, 27 Nisan 2001, s.2
Azerbaycan Cumhuriyyet Dış İşleri Bakanlığın arşivi Avrupa Konseyi yanındakı daimi temsilcilikle yazışma, 29 Haziran 2001, s.2
Azerbaycan ve Avrupa Konseyi, Bakü, 2009, s. 100-101
