Avrupa Konseyinin oluşturulması

  Avrupa Konseyi uluslararası alanda nüfuzunun artması ile ilgili üyelerinin sayısı da sürekli artıyor. Öyle ki, 1949 yılında örgütün tüzüğünü 10 devlet imzalayarak Avrupa Konseyi’ni tesis ettikten sonra, aynı yılın Ağustos ayında Türkiye ve Yunanistan, 1950 yılında İzlanda ve Almanya, 1956 yılında Avusturya, 1961 yılında Kıbrıs, 1963 yılında İsviçre, 1966 yılında Malta, 1976 yılında Portekiz, 1977 yılında İspanya, 1978 yılında Liechtenstein, 1988 yılında San Marino ve 1989 yılında Finlandiya’nın kuruma üye kabul edilmesi ile örgütün üyelerinin sayısı 23’e ulaştı. 

  XX yüzyılın sonunda dünyada, özellikle Avrupa’da yaşanan küresel siyasi gelişmeler, özellikle Varşova Sözleşmesi Teşkilatı’nın faaliyetini durdurması, «soğuk savaş”ın sona ermesi ve SSCB’nin çöküşü uluslararası siyasi ortamın ciddi şekilde değişmesine ve yeni jeopolitik durumun ortaya çıkmasına neden oldu. Böyle bir ortamda Doğu ve Batı ülkeleri arasındaki ilişkileri normalleştirmek, özellikle, Orta ve Doğu Avrupa ülkelerine yeni kazanılmış bağımsızlıklarını güçlendirmek, bölgede ve dünyada küresel sorunlarının çözümünde tam demokratik bir ülke olarak katılmak arzusunu gerçekleştirmek icabı oluşmuştu.

  XX yüzyılın sonu-XXI yüzyılın başlarında bu ülkelerin büyük bir bölümü Avrupa Konseyi’ne üye oldular. Öyle ki, 1990 yılında Macaristan, 1991 yılında Polonya, 1992 yılında Bulgaristan, 1993 yılında Litvanya, Romanya, Slovakya, Slovenya, Çek Cumhuriyeti, Estonya, 1994 yılında Andorra, 1995 yılında Arnavutluk, Letonya , Makedonya, Moldova, Ukrayna, 1996 yılında Rusya ve Hırvatistan, 1999 yılında Gürcistan, 2001 yılında Azerbaycan ve Ermenistan, 2002 yılında Bosna-Hersek, 2003 yılında Sırbistan, 2004 yılında Monako, 2007 yılında ise Karadağ organizasyonda tam üye olarak temsil olunmakla Avrupa Konseyi üyelerinin sayısı şu anda 47’ye ulaşmıştır.  Ayrıca, Kanada, Vatikan, İsrail, Meksika, ABD ve Japonya organizasyonda gözlemci statüsüne sahip devletlerdir.

Azerbaycan’ın Avrupa Konseyi ile işbirliğinin kurulması

  Avrupa kuruluşlarında temsilcilik ülkemizin geleceğinin sivil bir Avrupa ülkesi olarak kurulması açısından önem taşıyor. Bağımsızlığını kazandıktan sonra Azerbaycan’ın işbirliğine büyük ilgi gösterdiği etkili kurumlardan biri de Avrupa Konseyi’dir.

Azerbaycan Cumhuriyeti Ocak 1992 yılında ona “özel davet edilmiş konuk” statüsü verilmesi için Avrupa Konseyi’ne resmi olarak başvurdu. Başvuru bu nüfuzlu Avrupa teşkilatının eşit üyesi olmak için ilk adım olmakla beraber Avrupa ülkeleri ile siyasi, ekonomik ve kültürel alanlarda işbirliğinin daha da genişletilmesi amacı taşıyordu. Avrupa Konseyi ile ilişkiler oluşturulduktan sonra bu örgüt Azerbaycan’da yaşanan olaylara, aynı zamanda Dağlık Karabağ sorununa ilişkin görüşlerini bildirdi.

  Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi (AK PM) üyesi olmayan Avrupa ülkeleri ile ilişkiler Komitesi 5 Şubat 1992 yılında Dağlık Karabağ ile ilgili ilk bildiri kabul etti. Bildiride de gösteriliyordu ki, Komite Dağlık Karabağ’da durumun kötüleşmesi ile alakadar ateşin durdurulması amacıyla Ermenistan ve Azerbaycan tarafına başvurarak her iki tarafı munakaşanın barışçıl çözülmesine çağırıyor. Belgede Azerbaycanın çıkarlarına aykırı olarak BM Güvenlik Konseyi’nden Ermenistan’ın talebi ile Dağlık Karabağ’a BM kuvvetlerinin getirilmesi rica ediliyordu. 

  Bundan sonra kabul edilen belgelerde Konseyin konumunda çıkarların uygunlaşdırılması yönünde değişiklik görülmeye başladı. Öyle ki, 12 Mart 1992 yılında Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin kabul ettiği bildiri nötr karaktere sahipti. Bildiride deniyordu ki, Komite Dağlık Karabağ olayları ile alakadar derin endişe duyduğunu bildiritor ve Azerbaycanın Dağlık Karabağ vilayetinin yerli nüfusu hakkında şiddeti kötülüyor. Belgede gösteriliyordu ki, uluslararası topluluk Dağlık Karabağ’da sorunun silah gücüne ortadan kaldırılmasını kabul edemez ve tüm sınırların dokunulmazlığı prensipleri gözetilmelidir. Aynı zamanda gösteriliyordu ki, sınırlar sadece sulh içersinde ve karşılıklı rıza temelinde değiştirile bilir. 

  16 Nisan 1993’te Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi Dağlık Karabağ sorununun genişlemesi ile ilgili bildiriyle konuştu. Belgede deniyordu ki, Bakanlar Komitesi BM Güvenlik Konseyi Başkanı’nın bütün savaş hareketlerini hemen durdurmak çağrısına taraftar çıkıyor, bu bölgede barış ve güvenlik için tehlike yaratan güçlerin ortadan kaldırılmasını gerektirir. Bildiride Azerbaycan’ın Kelbecer ilçesinde savaş operasyonlarının güçlenmesinden endişe ifade edilse de, bunun sebepleri gösterilmiyor, Kelbecer ilinin işgali hakkında hiçbir söz denilmiyordu. Bundan başka belgede bölgede barış için tehlike yaratan silahlı birliklerin çıkarılması gösterilse de, bu güçlerin kime ait olması açıklanmıyordu. 

  1993 yılının ikinci yarısından, yani ulusal lider Haydar Aliyev’in iktidara dönüşünden sonra ülkemizin uluslararası alanda faaliyetinin güçlenmesi, sosyal hayatın kapsamlı demokratikleşdirilmesi alanında özgüvenli adımların atılması, Ermenistan’la çatışmada cumhuriyetimizin askeri operasyonların durdurulması ve ateşkesin sağlanmasına yönelik faaliyetleri Azerbaycan il Avrupa Konseyi’nin yakınlaşması sürecine gerekli şekilde etken oldu.

  Avrupa Konseyi 9 Kasım 1993 yılında “Dağlık Karabağ ilgili” yaptığı açıklamada deniyordu ki, Avrupa Konseyi 24 Ekim 1993 yılında Dağlık Karabağ bölgesinde ateşkes hakkında anlaşmanın bozulmasını kötülüyor ve askerlerin geçenlerde işgal altındaki bölgelerden çıkarmaya çağırıyor, ayrıca Azerbaycan Cumhuriyeti’nin toprak bütünlüğüne ve egemenliğine önem verdiğini onaylıyordu.

  24-28 Ocak 1994 yılı tarihi sürecinde Avrupa Konseyi’ne üye olmayan ülkeler komitesinin girişimi ile Ermenistan-Azerbaycan sorununa dair görüşme yapıldı.  Strasbourg’da yapılan bu görüşmede Dağlık Karabağ’ın Ermeni topluluğu münakaşa iştirakçısı olan taraf olarak davet edilmişti. Bu nedenle Azerbaycanın ve Dağlık Karabağ’ın Azeri nüfusu delegeleri protesto olarak bu görüşmede yer almadılar.

  Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi ile işbirliği amacıyla 4-11 Temmuz 1994 tarihlerinde Strasbourg’da Dağlık Karabağla ilgili yapılan görüşmede yer alan Azerbaycan temsilci heyeti Ermenistan’ın Azerbaycan’a karşı asılsız toprak iddiaları ile ilgili silahlı saldırılarını, onun sonuçlarını ve bu çatışmada Azerbaycan’ın tutumunu açıkladı. 

10 Kasım 1994 yılında Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisinin “Dağlık Karabağ’da anlaşmazlığa dair” kabul ettiği 1047 sayılı bildiride Azerbaycan’ın çıkarlarına aykırı bir takım maddeler vardı.

  Bundan sonra, 14-17 Kasım 1994 tarihlerinde Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi kuruma üye olmayan Avrupa ülkeleri ile ilişkiler komitesinin başkanı David Atkinson başta olmak üzere heyet Azerbaycan’ı ziyaret etmiş ve yolculuk sırasında Cumhuriyet yönetimi ile görüşmesinde bu örgütle Azer-baycanın ilişkileri, aynı zamanda ülkemizin “özel davet edilmiş konuk” statüsü almak için başvurusu, Ermenistan’ın saldırganlığına son verilmesi ve sorunun barışçıl araçlarla çözümü konuları ele alındı. 

  994-1995 yıllarında Azerbaycan ile Avrupa Konseyi arasında oluşmuş ilişkiler örgütün çeşitli kurumlarının temsilcilerinin ülkemize seferleri sırasında Ermenistan-Azerbaycan anlaşmazlığının çözümlenmesi, aynı zamanda Azerbaycan’da demokratik kurumların gelişmesi, insan haklarının korunmasının geliştirilmesi konuları ele alınmıştır. Avrupa Konseyi ile ilişkilerin genişlemesi Azerbaycan’a bir takım yasal aktlarına yeniden bakmak için uzman yardımı almak olanağı sağladı.

___________________________________

[1] “Hayat” gazetesi, 14 Mart 1992.

[1] “Azerbaycan” gazetesi, 20 Nisan 1993

[1] Ahmedov E. Ermenistan’ın Azerbaycan’a saldırısı ve uluslararası örgütler, Bakü, 1998,s.86-87

[1] “Azerbaycan” gazetesi, 21 Temmuz 1994

[1] Resolution 1047 (1994) on the conflict in Nagorno-Karabakh. Parliamentary Assembly of the Council of Europe, 10 November, 1994

[1] “Azerbaycan” gazetesi, 20 Ekim