AB ile ilişkilerin kurulması ve genişletilmesi
Bağımsızlıktan sonra Azerbaycan Devleti öne çıkan problemlerini ilk olarak kendinin güvenlik konularını özellikle Ermenistan’ın Karabağa dair arazi iddiaları ve askeri saldırısı konusunu uluslararası teşkilatlar aracılığıyla Avrupa güvenliği seviyesine çıkarmakla, bölgede barışın sağlanmasına onların etki etmesini hızlandırmaya çalışıyor. Aynı zamanda, reformların gerçekleşmesi ve dünya entegrasyon sürecine daha sık cazip kılınması için Azerbaycan bazı uluslararası ve bölgesel kuruluşlarla taraflı ilişkiler kurmuştur.
Azerbaycan’ın dış politika öncelikleri arasında Avrupa-Atlantik yapılarına ve kurumlarına entegrasyon önemli yer tutmaktadır. 1993 yılından Azerbaycan devletinin dış politikasında Avrupa’ya entegrasyon öncelikli yöne çevrilmiş ve bu yönde uluslararası teşkilat olarak Avrupa Birliği ile aktif işbirliğine başlanmıştır. Avrupa ve Asya’nın kesişme noktasında bulunan Azerbaycanın stratejik konumu Avrupa Birliği’ne üye devletlerin de aynı zamanda, ülkemizle siyasi ve ekonomik ilişkileri geliştirmek ilgisini daha da artırmıştır.
Azerbaycan-Avrupa Birliği ilişkileri özel programlar çerçevesinde kurulmuş ve çeşitli alanlarda: ekonomik-sosyal reformları, yardım, Doğu-Batı iletişim teknolojileri koridorunun oluşturulması, geliştirilmesi vs yönlerde yapılıyor. SSCB-nin dağılmasından sonra 1991 yılında Avrupa Birliği yeni bağımsız devletlere teknik yardım ve uzman yardımı aracılığıyla demokratik reformlar yapmak, piyasa ekonomisi altyapısını kurmak, ülkeler arasında ticaret, ulaşım, gümrük işlerini geliştirmek için özel TASİS programı hazırlamıştır.
TASİS programının Azerbaycan’la ilgili bölümünde işbirliğinin üç temel yönüne ağırlık veriliyor: Altyapı, özel sektör ve insan kaynaklarının gelişimi. Ayrıca TASİS’in Azerbaycan’la ilgili temel taraflı şebeke projeleri de mevcuttur. Bunlar 1995 yılından başlayarak eğitim, işletme güçlerine yardım yapan TEMPUS proqramı, petrol ve doğalgaz boru hatları sisteminin bölgesel entegrasyonunu sağlamak amacıyla oluşturulan İNOQEYT programı ve TRASEKA`dır.
Mayıs 1993 yılında Brüksel’de Avrupa Birliği’nin girişimi ile “Avrupa-Kafkasya-Asya-Transkafkasya-Ulaşım-koridoru” projesiyle belirlenen ve 8 kurucu devletin (Azerbaycan, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Tacikistan ve Ermenistan) ticaret ve iletişim bakanlarının toplantısında tahsis edilmişti. “Brüksel Bildirisi” denilen iki resmi belgede eski Doğu-Batı İpek Yolu koridorunun yeni ortamda restoresi, ulaşım-iletişim altyapılarının yeniden kurulması ve geliştirilmesi kararı alınmıştır.
Eylül 1998’de Bakü’de Azerbaycan ve Gürcistan Cumhurbaşkanlarının girişimi ile ve TRASEKA programının desteğiyle “Tarihi İpek yolunun restoresi” adlı uluslararası konferans düzenlenmiştir. 32 ülke ve 13 uluslararası teşkilat temsilcilerinin katılımıyla yapılan konferansın sonunda “Avrupa-Kafkasya-Asya Ulaştırma” koridorunun gelişmesine dair çok taraflı anlaşma” denilen önemli bir belgeyle birlikte katılımcılar adına Avrasya ülkeleri arasında kapsamlı işbirliği ve bölgesel entegrasyonun temel ilkelerini yansıtan “Bakü Bildirisi”(deklarasyonu) de imzalanmıştır. TRASEKA projesi Azerbaycan’la 25 teknik ve 11 yatırım projesinin uygulanmasını destekliyor ki, bu projelerin 26-da Azerbaycan’ın payı toplam 100 milyon avrodan fazladır.
Avrupa’ya devletlerarası petrol-doğalgaz ihracatı (İNQOYET) Avrupa Birliği’nin yeni bağımsız devletlere finansal desteği çerçevesinde gerçekleştirilen temel bölgesel programlardan biri gibi Temmuz 1999 yılında Azerbaycan da dahil 15 devletin katılımıyla imzalanan “Çerçeve anlaşması” temelinde faaliyet gösteriyor.
22 Nisan 1996 yılında Avrupa Birliği ve Türkiye arasında ticaret, sermaye, ekonomi, mevzuat, kültür, göçmen ve yasa dışı ticaretin karşısının alınması alanında işbirliği öngören “Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması” imzalanmıştır. Bu anlaşmanın imzalanması Azerbaycan’ın dış politikasının en başarılı sayfalarından biri olarak değerlendiriliyor. Devletimiz ve halkımız için tarihi önem taşıyan bu anlaşma Azerbaycan’ın Avrupa yapıları ve enstitüleri ile ilişkilerinin genişletilmesi, özellikle entegrasyon yönünde hukuki temel rolünü oynamakta.
22 Haziran 1999 yılında yürürlüğe giren Avrupa Birliği’nin hazırladığı ve milli lider Haydar Aliyev’in imza attığı bu sözleşme taraflar arasında üst düzey işbirliğinin teşekkül bulmasını doğruluyor.
İmzalanan TES’e uygun siyasi diyalog çerçevesinde taraflar arasında siyasi ilişkilerinin gelişiminin sağlanması, Azerbaycan’da demokrasinin pekişmesi, ekonomik kalkınma, piyasa ekonomisine geçiş amacıyla bazı yapısal reformların yapılması, ticaret ve yatırımın gelişmesi, ekonomik, sosyal, mali, bilimsel-teknik ve kültürel işbirliği konuları göz önünde tutulmuşdu. Bu konuların sağlanması için Azerbaycan mevzuatının AB mevzuatına uyum sağlaması alanında geniş çalışma prensipleri belirlenmiştir.
Antlaşmada öngörülüyor ki, İşbirliği Konseyi Avrupa Birliği ile Azerbaycan arasındaki işbirliğinin temel yönlerinin belirlenmesi öne sürülen amaçlara ulaşmak için gerekli önlemleri hayata geçiriyor. Ayrıca faaliyet gösteren İşbirliği Komitesi Konsey’in tavsiyelerinin uygulanmasını gözetir.
Komitenin bünyesinde ticaret ve sermaye yatırımı ile ilgili görüşmeler yapmak amacıyla özel Alt Komite oluşturulmuştur. Avrupa Birliği ile Azerbaycan arasında enerji ve ulaşım yönünde sorumlu ayrıca alt komite de tahsis edilmiştir. Ayrıca devlet kurumlarının faaliyetlerini koordine için Azerbaycan Cumhuriyeti ile Avrupa Birliği arasında Ortaklık ve İşbirliği üzere Komisyon oluşturulmuştur.
17-19 Mayıs 2004 tarihinde Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev’in Brüksel resmi ziyareti sırasında AB’ye 10 üyenin katılması ile ilgili olarak “Ortaklık Ve İşbirliği” hakkında Anlaşmaya Ek Protokol imzalanmıştır.
Avrupa Birliği’nin Güney Kafkasya güvenlik politikası
Avrupa Birliği’nin Azerbaycan’la ilişkileri sadece TRASEKA projesi ve “Ortaklık ve İşbirliği” Anlaşması çerçevesinde değil, hem de Güney Kafkasya’da gerçekleştirilen genel bölgesel işbirliği projesi, aynı zamanda bölgede barışın ve istikrarın sağlanmasına ilişkin diğer programlar çerçevesinde de gerçekleşiyor.
Güney Kafkasya’da mevcut anlaşmazlıkların giderilmesi dahil, Ermenistan-Azerbaycan Dağlık Karabağ sorununun çözümü bölge devletleri arasında birim işbirliği ve güvenlik sistemine entegrasyon ortamının yaratılması da Avrupa Birliği’nin temel şartlarından.
Avrupa Birliği kendi temsilcisini 1998 yılında Azerbaycan’a göndermiş, 2000 yılında ise Azerbaycan Avrupa Birliği’nde kendi daimi temsilciliğini açmıştır. 17 Temmuz 2003 yılında Avrupa Birliği Güney Kafkasya üzere özel temsilcisinin tanımlaması teşkilatın bölgede ağırlığının artmasını gösteren adım gibi değerlendirilmelidir. Aynı zamanda Avrupa Parlamentosu da Güney Kafkasya’da güvenliğin sağlanmasına engel olan Ermenistan-Azerbaycan anlaşmazlığının çözüme kavuşturulmasının gerektiğini bildirmiştir. Avrupa Parlamentosu oturumunda Avrupa Birliği’nin Güney Kafkasya politikası konusunda Pierre Gartonun tebliği uyarınca kabul edilmiş karar ermenilerin işgal ettikleri bölgelerde azerilere karşı etnik temizlik yaptıkları gösterilmiştir. Ayrıca Avrupa Parlamentosu Güney Kafkasyada güvenliğin sağlanmasına engel olan sorunun çözüme bağlanması için işgal edilmiş Azerbaycan topraklarının (Ağdam, Fuzuli, Cebrail, Kubatlı, Zengilan) boşaltılması teklifi ile de bulunmuştu.
Devlet Başkanı İlham Aliyev 17 Mart 2004 yılında Bratislavda “Daha geniş Avrupa’ya doğru yeni günlük”konusunda yapılan uluslararası konferansta Ermenistanın işgalcilik politikasının tamamen Avrupa’da, özellikle Güney Kafkasya’da barışın ve güvenliğin sağlanmasına ciddi engel olduğunu, sonuçta bir milyondan fazla insanın acınacak durumda yaşadığını bildirmekle ülkemizin ilkesel tutumunu beyan etmişti.
12 Mayıs 2004 yılınnda Avrupa Parlamentosu’nun Güney Kafkasya üzere sözcüsü Pierre Gartonun:
Ermenistan’da “genişlemiş Avrupa-yeni komşular” programı çerçevesinde yapılan tartışmalarda “Ermenistan işgal altında bulundurduğu topraklardan kendi ordusunu tedricen çıkarmalıdır” söylenmesi Avrupa Birliği’nin Güney Kafkasya bölgesinde sorunun kısa sürede ortadan kaldırılmasının taraftarı olduğunu bir daha tasdik etdi.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev 19 Mayıs 2004 tarihinde Brüksel’de Avrupa Siyasal Merkezi’nin aracılığı ile “Avrupa Birliği ve Azerbaycanla ortaklık için yeni yöntemler” konusunda yapılan siyasi brifingde Azerbaycan’ın arazi bütünlüyünün sağlanması için kendi kararlı tutumunu bir daha beyan etti. Devlet başkanının konuşmasında bu son derece karmaşık ve kader yüklü sorunun Azerbaycan’ın dış politikasının önemli bir bölümüne dönüştüğü bir daha kendi onayını buldu.
Devlet Başkanı İlham Aliyev’in Brüksel`e bu ziyareti Azerbaycan’ın AB ile ilişkilerinde tamamen yeni bir aşama oldu ve ülkemizin adı geçen ittifakla yeni komşuluk politikası programı çerçevesinde geniş kapsamlı işbirliğince anlaşmalar yapıldı.
AB’nin bölge devletleri ile hem ikili, hem de regional entegrasyon zemininde taraflı ilişkiler kurması ve gelecekte onların örgütle daha sıkı işbirliği için ciddi çalışmaları neticesinde son yıllarda adı geçen kurum kendi sınırlarını biraz da genişləndirmişdir.
Böylece sınırları genişleyen İttifak Avrupa’da yeni komşular kazanmış ve 2003 yılında “Daha geniş komşuluk Doğu-Batı komşularla yeni çerçeve girişimi” adlı program kabul etmiştir. Avrupa Birliği dışişleri bakanları 12 Mayıs 2004 yılında Avrupa Komisyonu Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan’ın bu politikaya dahil edilmesi için Avrupa Birliği Konseyi’ne tavsiye etmiştir. 14 Haziran 2004’te Avropa komisyonunun tavsiyesine örgütün Genel Meseleler ve Dış İlişkiler Konseyinde bakılmış ve Konsey Güney Kafkasya Devletlerini geçen siyasete dahil etmeyi karara aldı.
Komşuluk Politikasının strateji belgesine göre, Avrupa Birliği’nin üye ülkelerle ilişkilerini yakın gelecek için düzenleyen temel belge faaliyet planları olacaktır ki, bu belgede İttifak ile ikili ilişkilerin önceliklerinin belirlenmesi öngörülüyor. Avrupa Komşuluk politikasına göre bu öncelikler şunlar olabilir:
Siyasi, ekonomik ve idari reformların etkin şekilde uygulanması ve ortak değerlere saygı duyulmasında somut ilerlemelere sahip olunması karşılığında ortaklarının giderek Avrupa Birliği’nin iç pazarında belli bir paya sahip olmak imkanı;
Aynı zamanda vatandaşların, malların ve sermayenin serbest dolaşımını sağlamak amacıyla gelecek entegrasyon süreçleri;
Avrupa ülkeleri ile daha etkin siyasi diyalog ve işbirliği, indirimli ticaret ve açık piyasa, göç, yatırımların teşviki olanakları, yeni finans kaynakları, Dünya Ticaret Teşkilat`ına üyeliğin desteklenmesi vs.
Mayıs 2004 yılında AB komşuluk politikasının uygulanması için 255 milyon euro kaynak ayırarak, Güney Kafkasya devletleri ile bu yönde amaçlı çalışma yapıyor. Adı geçen programa katılan ülkeler İttifak enstitülerinde insan haklarına saygılı yaklaşmak, yasaların üstünlüğünü sağlamak, verimli ve şeffaf yönetim kurmak, pazar ekonomisi koşullarına saygı göstermek ve dış politika alanında uluslararası hukuk kurallarına uymak azminde olduklarını göstermelidirler.
Kaynakça
(1) Hasanov A.M. Modern uluslararası ilişkiler ve Azerbaycan’ın dış politikası.
(1) Aynı yerde
(1) “Azerbaycan” gazetesi, 20 Mayıs 2004.
(1) Commision of the European Communities. ” European Neigbhour hood Policy”,Country Report Azeirbajan, Brussels,2005,p.3
(1) ” Halk” gazetesi, 13 Mart 2004.
(1) Azerbaycan cumhurbaşkanı İlham Aliyevin 17 mart 2004 tarihinde Bratislav’da ” Daha büyük Avrupaya doğru: yeni gündem” konusunda yapılan uluslararası konferansdakı konuşması. “Azerbaycan” gazetesi, 23 Mart 2004
(1) “Halk” gazetesi, 14 Mayıs 2004
(1) Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyevin 19 Mayıs 2004 tarihinde Brüksel’de “Avrupa Birliği və Azerbaycan işbirliği için yeni yollar” konusunda yapılan politik toplantıdakı konuşması. “Azerbaycan” gazetesi, 22 Mayıs 2004.
(1) Commision of the European Communities. ” European Neigbourhood Policy”,Country Report Azerbaijan.Brussels,2005, p.2-3
(1) Hasanov A.M. Modern uluslararası ilişkiler ve Azerbaycan’ın dış politikası. Bakü. 2005.s.498
Fact sheets on the European Union Luxemburg, 2004.
Political Handbook of the World 1995-1996 New York, CSA Publications State University of the New York. Binghamton, 1996, p.1140
Şepler H. Uluslararası Örgütler, M.,1994,s.165
Hasanov E.M. Modern uluslararası ilişkiler ve Azerbaycan’ın dış politikası. Bakü, 2005, s. 494-495
Azerbaycan” gazetesi, 20 Mayıs 2004
Commision of the European Communities. ” European Neigbhourhood Policy”,Country Report Azerbaijan, Brussels, 2005, p.3
“Halk” gazetesi, 13 Mart 2004
Azerbaycan cumhurbaşkanı İlham Aliyevin 17 mart 2004 tarihinde Bratislav’da ” Daha büyük Avrupaya doğru: yeni gündem” konusunda yapılan uluslararası konferansdakı konuşması. “Azerbaycan” gazetesi, 23 Mart 2004
Azerbaycan cumhurbaşkanı İlham Aliyevin 19 Mayıs 2004 tarihinde Brüksel’de “Avrupa Birliği və Azerbaycan işbirliği için yeni yollar” konusunda yapılan politik toplantıdakı konuşması. “Azerbaycan” gazetesi, 22 Mayıs 2004
Commision of the European Communities. ” European Neigbourhood Policy”,Country Report Azerbaijan. Brussels, 2005, p.2-3
“Azerbaycan” gazetesi. 11 Kasım 2006
“Halk” gazetesi, 12 Kasım 2006
“Azerbaycan” gazetesi, 2 Mayıs 2009
“Azerbaycan” gazetesi, 9 Mayıs 2009
