“Azerbaycan dünyada en hızlı gelişen ülkedir. Son 10 yılda ekonomik kalkınma açısından Azerbaycan gibi hızlı gelişen bir ülke daha bulunmamaktadır.”
İlham Aliyev, Azerbaycan Cumhurbaşkanı
Giriş
1993 yılının ikinci yarısında Ulusal Önder Haydar Aliyev’in tekrar iktidara gelişinin ardından Azerbaycan’ın siyasi çizgisinde mevcut gerçeklikleri dikkate alan ve ülkenin milli menfaatlerinin korunmasına yönelik fiili değişiklikler yapıldı. Bu dönemden itibaren gerçekleştirilen siyaset yalnızca Ulusal Önder’in adıyla ve çalışmalarıyla ilişkilidir. Muazzam devlet yönetimi deneyiminden faydalanmakla Azerbaycan’ın yeni siyasi çizgisinin temel yönlerini belirleyen Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev bazı en önemli ve acil görevlerin yerine getirilmesini öncelikli hedef olarak belirledi.
Bu hedeflerin en önemlilerinden bir tanesi Azerbaycan’ı uluslararası alanda tecrit durumundan kurtarmak, Azerbaycan hakkında oluşturulan olumsuz imajı yıkmak ve Azerbaycan halkının haklı tutumunu dünya kamuoyuna iletmek suretiyle devletin içine itildiği bilgi ablukasını kırmaktı. Bu yüzden yeni siyasi çizginin hayata geçirilmesi için her şeyden önce savaşı durdurmak ve ateşkes ortamını sağlamak gerekiyordu. Bu amaçla 1994 yılının Mayıs’ında Ermenistan’la ateşkes sağlanması ve ülke genelinde istikrarın temin edilmesi yönünde atılan adımlar sayesinde, yeni dış politika çizgisini hayata geçirilmesi için gereken elverişli ortam oluştu.
Demokratik devlet yapılanması yoluna adım atan Azerbaycan Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını kazandıktan sonra karşılaştığı sosyal, ekonomik ve siyasi sorunların başarıyla çözümlenmesi ülkenin uluslararası alandaki konumu, çeşitli ülkelerle ulusal çıkarlara dayalı karşılıklı faydalı ilişkileri ve dünya birliğine entegrasyon sürecinin yoğunluğuyla sıkı bir şekilde ilişkiliydi. Bu anlamda Azerbaycan’ın uluslararası ilişkiler sisteminde iyi bir yer edinmesi için dünya politikasının şekillenmesinde rol oynayan devletlerle ve uluslararası kuruluşlarla ilişkilerin düzenlenmesi ve geliştirilmesi önem arz ediyordu.
İşte bu nedenle dünya birliğine eşit üye olarak dahil olmaya çalışan ve bağımsızlığının ilk adımlarını atan, hem de Ermenistan’ın askeri saldırısı sonucunda toprak bütünlüğü bozulmuş olan Azerbaycan Cumhuriyeti’nin dış politikasında dünya birliğine entegrasyon, ikili ve çoklu ilişkiler dahil uluslararası ve bölgesel kuruluşlarla ilişkilerin kurulması ve geliştirilmesi Ulusal Önder Haydar Aliyev’in faaliyetinin başlıca yönlerinden birini teşkil etmiştir.
Ulusal Önder başarılı, muazzam bir deneyime sahip Devlet Başkanı ve mükemmel bir politikacı olarak bu zor ve karmaşık görevlerin üstesinden büyük ustalıkla gelmiştir. Ülkesinin dünya birliğine sistemli bir şekilde entegrasyonu amacıyla ikili ve çoklu siyasi ilişkilerin genişlemesi doğrultusunda atılan adımlar büyük önem arz etmiştir.
Bu açıdan Hazar Denizi’nin Azerbaycan sektöründeki petrol yataklarının işletilmesine dair 1994 yılı 20 Eylül’ünde imzalanan “Yüzyılın Anlaşması” Azerbaycan’ın dünya devletleriyle karşılıklı ilişkilerinin derinleşmesine ve uluslararası konumunun pekişmesine büyük bir ivme kazandırmıştır. “Yüzyılın Anlaşması” ve daha sonraki yıllarda imzalanan çok sayıda petrol anlaşmaları Azerbaycan’ın dünya birliğine entegrasyonunu hızlandırmıştır.
Azerbaycan’ın sosyo ekonomik kalkınmasında önemli bir aşama
1993-2003 yılları Azerbaycan için kritik yıllar olmuş, fakat yine aynı yıllarda Azerbaycan’da devlet yapılanmasının sağlam temelleri atılmıştır. Azerbaycan’ın hem iç, hem de dış politikada stratejik çizgisi aynı yıllarda belirlenmiş ve Azerbaycan Cumhuriyeti dünya birliğiyle bütünleşmiştir. Uluslararası kuruluşlara üye olmanın ötesinde Azerbaycan’ın bu kuruluşların çalışmalarına düzenli ve etkin bir şekilde katılmakla sergilediği verimli işbirliği, kendi sorunlarını dünya kamuoyuna iletmek açısından önem arz etmiştir.
Yine aynı yıllarda çok ciddi reformlar yapılmış, piyasa ekonomisi ilkeleri hâkim kılınmış, Azerbaycan’a büyük ölçekli yatırımlar gerçekleşmiştir. Bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti’nin ilk Anayasa’sı kabul edilmiş, siyasi sistem pekiştirilmiş ve ülkenin başarılı bir şekilde gelişebilmesi için gereken ortam hazırlanmıştır. Söz konusu yıllarda gerçekleştirilen çalışmalar Azerbaycan’ın günümüzde de başarıyla kalkınmayı sürdürmesinde en önemli etkendir; o yılların projeleri günümüzde de başarıyla devam etmektedir (1).
Son on yılda Azerbaycan halkı ve devleti hızlı bir gelişme sürecine girmiş, sorunların büyük bölümü çözüme kavuşturulmuş, her alanda somut projeler uygulamaya konmuştur. Geçtiğimiz yıllarda dünyada yaşanan küresel krize rağmen Azerbaycan ekonomisinin sürekli gelişmesi ve tüm sosyal programların zamanında yerine getirilmesi de temelleri Ulusal Önder Haydar Aliyev tarafından atılan ulusal ekonomik kalkınma programının ne kadar başarılı olduğunun açık bir kanıtıdır. Dünya ekonomik sistemine etkili entegrasyon yolunu tercih eden Azerbaycan’ın başarılarında önemli etkenlerden biri de enerji, gıda ve çevresel güvenliğin sağlanması, ekonominin çeşitlendirilmesi ve tüm alanlarda sürekli gelişme stratejisinin taviz verilmeden uygulanmasıdır.
Ülkenin petrol sektöründe gözlenen dinamizm de ekonominin çeşitlendirilmesine yönelik siyasetin önemli bir sonucu olarak değerlendirilebilir. Azerbaycan özellikle zengin petrol kaynakları sayesinde kazanılan döviz rezervlerini verimli kullanmakla, ekonominin tüm sektörlerinin dinamik gelişimi için elverişli ortam oluşturmayı başarmıştır ve günümüzde petrol dışı alanlar da döviz getirebilecek stratejik alanlara dönüşmüştür.
2003-2013 yılları Azerbaycan’ın dinamik sosyo ekonomik gelişmesi, demokratik ve çağdaş devlet yapılanması alanında önemli bir aşama olmuştur. Bu yıllarda Azerbaycan hem siyasi, hem de ekonomik alanda büyük başarılara imza atmıştır. Bu başarılar bugünkü Azerbaycan’ın gerçeklerini yansıtıyor. Ekonomik alanda kazanılan başarılar muteber uluslararası kuruluşların raporlarına yansımıştır. Azerbaycan’ın kredi derecelendirme notu yükselmektedir. Azerbaycan ekonomisi dünya çapında rekabet gücü en yüksek 50 ekonomi arasındadır.
Son 10 yılda ülke ekonomisi 3 kat büyümüş, petrol dışı sektörlerin dinamik gelişimi sağlanmış, 2003 yılında 1.5 milyar dolar olan devlet bütçesi 2013 yılında 25 milyar dolara ulaşmıştır. 2005-2009 yılları arasında Azerbaycan ekonomik gelişme temposuna göre dünyada lider devlet olmuş, 2009 yılında Azerbaycan ekonomisi yüzde 9 büyümüş, son 8 yılda petrol dışı sektörler 2 kat büyümüştür (2).
Azerbaycan’ın ekonomisi çeşitlendirilmiş, enerji dışı sektörlerin hızlı gelişmesi sağlanmıştır. Azerbaycan Devlet Petrol Fonu’nda 30 milyar dolardan fazla para birikmiş, Azerbaycan ekonomisine toplamda 130 milyar dolardan fazla yatırım yapılmış, ülkenin stratejik döviz rezervleri 48 milyar doları aşmıştır. Azerbaycan dünyanın 50 gelişmiş ekonomisi sırasına girmiştir. Bugün Azerbaycan gayrisafi yurtiçi hâsılasına oranla en az dış borcu olan ülkelerden biridir ve söz konusu oran yüzde 7 düzeyindedir. 2003 yılında Azerbaycan’da yoksulluk düzeyi yüzde 49 olduğu halde, 2012 yılında yüzde 6.2’ye, işsizlik ise yüzde 5’e gerilemiştir (3). 2003 yılından günümüze Azerbaycan’da toplamda 1 milyon 180 bin yeni iş yeri oluşturulmuş, 2012 yılı sonuçlarına göre enflasyon yüzde 1 düzeyinde kalmıştır.
2012 yılında Azerbaycan’a 22 milyar dolar yatırım yapılmıştır. Azerbaycan kişi başına düşen doğrudan yabancı yatırım kapasitesine göre Post-Sovyet coğrafyasında lider ülkedir. 2013 yılının ilk yarısında Azerbaycan ekonomisine 12.6 milyar dolar yatırım yapılmıştır. Bunun büyük bölümü, yaklaşık 7 milyarı iç sermaye, 5 milyarı ise yabancı ermayedir (3). Azerbaycan dayanıklı ekonomiye sahip bir ülkeye dönüşmüş ve 2003 yılında belirlenen hedeflerin neredeyse tamamına kararlılıkla ulaşmıştır.
Dünyanın önde gelen ekonomi ve finans kurumları günümüzde Azerbaycan’ın başarılarının altını çizmektedir, bu kuruluşların tüm raporlarında Azerbaycan en iyi konumlara sahip olmaktadır. 2012 yılında dünyanın önde gelen Fitch, Moody’s ve Standard &Poor’s gibi derecelendirme kurumları çoğu gelişmiş ülkelerin kredi notunu düşürdüğü halde, Azerbaycan’ın notunu yükseltmiştir. BM Kalkınma Programı’nın İnsani Gelişim Raporu’nda Azerbaycan “ileri insani gelişim” ülkeleri grubuna yükselmiş, Dünya Ekonomik Forumu’nun Küresel Rekabet Gücü Raporu’nda dünya sıralamasında 46. sıraya, Bağımsız Devletler Topluluğu coğrafyasında 1. sıraya yükselmiştir. 2008 yılında Azerbaycan’ın milli uydusunun yörüngeye oturtulmasına ilişkin karar alınmış ve 2013 yılı 8 Şubat’ında ilk milli telekomünikasyon uydusunun yörüngeye oturtulması Azerbaycan açısından çok önemli, tarihî bir gün olmuş, diğer yandan Azerbaycan uzay ülkeleri arasına girmiştir (2).
Azerbaycan Ulusal Önder Haydar Aliyev’in siyasi çizgisi sayesinde politik istikrara kavuşmuş ve her alanda çok büyük başarılara imza atmıştır. Azerbaycan’ın yeni petrol stratejisinin uygulanması, özellikle 2006 yılında Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Hattı’nın ve ardından Bakü-Tiflis-Erzurum Doğalgaz Hattı’nın kullanıma açılması, Hazar’ın enerji rezervlerinin ihracatı altyapısının yenilenmesi ve çeşitlendirilmesi Azerbaycan petrolünün ve doğalgazının Avrupa ve dünya pazarlarına doğrudan ulaştırılmasına olanak vermiş ve bu gelişme yalnızca son on senenin değil, ülkenin bağımsızlık tarihinin en önemli olaylarından biri olmuştur.
Söz konusu dönemde Azerbaycan’ın güvenlik stratejisi başarıyla gerçekleştirilmiş, öncelikle, ülkenin enerji güvenliği tam anlamıyla sağlanmış, dış enerji kaynaklarına bağımlılık ortadan kaldırılmıştır. Bugün Azerbaycan hem bölgesinin, hem de Avrupa’nın enerji güvenliğinin sağlanmasında, küresel enerji pazarında önemli role sahip bir ülkedir. Bazı Avrupa ülkelerinin doğalgaz piyasasında Azerbaycan’ın payı yüzde 40’a ulaşmıştır. Azerbaycan günümüzde ekonomik potansiyeli açısından bölgesinin lider ülkesidir. Güney Kafkasya ekonomisi içinde Azerbaycan’ın payı yüzde 80’in üzerindedir. Yüzyılın Anlaşması’nın imzalanmasının ardından tüm dünyada petrol ülkesi olarak tanınmaya başlayan Azerbaycan, tedarikçi ülke olduğu BTC projesiyle küresel enerji pazarında önemli bir yer işgal etmiştir. Şu anda Azerbaycan’dan petrol ve petrol ürünleri dünyanın 30 kadar ülkesine ihraç ediliyor.
Aynı zamanda, ülkemiz son yıllarda doğalgaz rezervleriyle de dikkati çekmektedir.
Bugün Azerbaycan hem bölgenin, hem de Avrupa’nın enerji güvenliğinin sağlanmasında, dünyanın küresel enerji pazarında önemli role sahip bir ülkedir. Birtakım Avrupa ülkelerinin gaz piyasasında Azerbaycan’ın payı yüzde 40’a ulaşmıştır. Azerbaycan’ın ortaya attığı ve Türkiye ile birlikte gerçekleştirilen TANAP projesi hayata geçirildikten, yani 2017 yılından sonra Avrupa’nın doğalgaz piyasasında bu ülkenin rolü daha da artacaktır. Bu proje Azerbaycan’ın uzun vadede gelişmesinin, ekonomik ve diğer çıkarlarını temin etmesinin önemli bir aracına dönüşecektir. Azerbaycan’ın mevcut doğalgaz rezervleri gelecek 100 yıl boyunca kendisinin ve ortak ülkelerin doğalgaz ihtiyacını ödemek için yeterlidir (2).
Kaynakça
1. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in 28 Mayıs Cumhuriyet Bayramı dolayısıyla yapılan resmi kabuldeki konuşması. Azerbaycan gaz., 27 Mayıs 2013.
2. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in The Business Year (Birleşik Krallık) dergisine demeci. Azerbaycan gaz., 4 Nisan 2013.
3. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in 2013 yılı ilk yarısının sosyo ekonomik gelişme raporu ve gelecek görevler konulu Bakanlar Kurulu toplantısındaki konuşması. Azerbaycan Gaz., 19 Temmuz 2013.
4. Azerbaycan Cumhurbaşkanı, Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri Başkomutanı İlham Aliyev’in Azerbaycan Cumhuriyeti Silahlı Kuvvetleri’nin 95. Yılı dolayısıyla Bakü Azatlık Meydanı’ndan düzenlenen askerî geçit törenindeki konuşması. Azerbaycan Gaz. 28 Haziran 2013.
5. Ahmedov E. Yeni ve Dinamik Kalkınma Aşamasında Haydar Aliyev’in Dış Politika Çizgisi. Devlet İdareciliyi derg. Nu. 2, 2013, s. 121-130.
