Arap halklarının özgürlük ve demokrasi arayışlarını çok görmemek lazım ancak bir anda patlayan ve ülkeleri iç savaşlara sürükleyen bu demokrasi aşkını biraz da şüpheyle incelemek lazım. Acaba demokrasi ve özgürlük talepleri yeni mi ortaya çıktı? Yoksa vardı da dünya ve yönetimleri mi farkında değildi? Yaşanan bu sosyal patlamalar dünyada gelişen konjonktürden bağımsız olarak mı gerçekleşmektedir? Ve popüler bir soru; gelecekte neler olacak?
Öncelikle belirtmek gereken bir tarihsel gerçeklik vardır. Ortadoğu ve yakın coğrafyasının büyük bölümü 20. yüzyılın ilk yarısında bölgesel ihtiyaçlar ve yerel güçlerden ziyade emperyal ihtiyaçların karşılanması doğrultusunda, emperyal güçler tarafından şekillendirilmiştir. Bu şekillendirme sadece coğrafi sınırları değil aynı zamanda yönetim şekillerini de kapsamaktadır. Bu ön kabulün doğruluğuna göre yapılacak değerlendirme sağlıklı olacaktır. Ortadoğu’da ortaya çıkabilecek gerçek bir değişim hareketinin iki kaynağı olabilir. Birincisi emperyal güçler tarafından yapılabilecek çağa uygun değişimler, ikincisi ise emperyal düzene karşı yapılan değişimler olabilir. Bunun dışında gelişebilecek değişim hareketlerinin küresel güçlerin dengesini bozma ihtimali olması nedeniyle destek bulması ve yaşaması pek mümkün görülmemelidir. Acaba en şiddetli hali Libya’da yaşanan Ortadoğu ve Kuzey Afrika değişim bombardımanı hangi kategoride sayılabilir. İlk bakışta cevap net görünmüyor. Zira değişimi yapanlar ne batılı global güçler, ne de bu hareketler onlara karşı. Peki kime karşı?
Ortadoğu halklarının baskıcı yönetimlere sahip olduğu, özgürlük taleplerinin ideolojik olarak muhalif olan gruplar tarafından dile getirildiği ama muhalefetin katı iç istihbarat güçleri tarafından neredeyse yer altına itildiği gizli saklı bir konu değildi. Ancak bu durum yakın zamana kadar gayet normal olarak karşılanıyordu. Bu muhalif ve belki de yönetime alternatif gruplar, emperyal güçler için mevcut yönetimlere karşı aba altındaki sopa oldular. Ama hep kontrol altında tutuldular. Lambadaki cin sonunda ortaya çıktı. Birinin lambayı ovmadan kendiliğinden ortaya çıktığı ise şüpheli duruyor.
Gelelim tekrar değişimin kime karşı gerçekleştiğine. Emareler değişimin global güçler tarafından tetiklendiği ve yönlendirildiğini gösteriyor. Aksi türlü bir değişimin an azından bu günkü güç dengeleri açısından makul olmadığı söylenebilir. Değişimin sebebinin bu kurulu düzenin gerçek sebebi ile aynı olması büyük olasılıktır. Yani enerji kaynağı petrolün geleceği. Petrolün kontrolü değil. Petrolün geleceği pek parlak görünmüyor. Muhtemelen enerjide bir dönüşüm sürecini yaşıyoruz. Petrolün enerji payındaki öneminin azaldığı, büyük olasılıkla alternatif kaynaklarla üretilen elektriğin öneminin artığı bir geleceğin eşiğindeyiz. Petrolü emperyal topluluklar için ucuz ve güvenli olarak sağlamaya dayalı Ortadoğu sistemi artık tam tersi bir yokuş aşağı yuvarlanma konumuna gelmiş durumda. İsteseler de artık ucuz ve güvenli petrolü sağlamaları zor görünüyor. 1970’lerde yaşanan petrol krizinin, nükleer enerjiyi aynı dönemde yaygınlaştırıcı dolaylı etkisi dikkatli gözlerden kaçmamıştır. Bu arada Japonya’da yaşanan nükleer kaza karşı bir operasyon olabilir mi? Kafaları fazla bulandırmayalım. Sadece kaza olduğunu varsayalım.
Petrol’ün yerine başka bir madde icat edildiğini, bulunduğunu varsayalım. Acaba Ortadoğu’da neler olurdu. En yakın tahmin, petrol gelirine sırtını dayamış yönetimlerin zayıflaması olurdu herhalde. Böylece nispi bir özgürlük kaçınılmaz olurdu. Ancak artan bir yoksulluk ve dünyanın geri kalan zenginliğine potansiyel bir düşmanlık ve saldırganlık da muhtemelen ortaya çıkardı. Böyle bir tablonun olumlu yönlerinin ortaya çıkmasına NATO dahil bilcümle insan evladının kolaylık sağladığı, olumsuz yönlerinin de baskılandığı bir gelişmeyi yaşıyor olabilir miyiz acaba. Hatta düşmanlıkların bir şekilde kendi içine döndürüldüğü gelişmeleri. Irak’ta fiili olarak yükselen Şii-Sunni çatışmasının bölgesel olarak yaygınlaşma ihtimaline de bu gözle bakmak ilginç olabilir.
Libya’da birden insanlar birbirine düşman oluverdiler. Yenilme, ezilme tehlikesine maruz kalan isyancı gruba veya muhalif gruba (bu tanımlama sizin yerinizi belli eder) alel acele yardım elini uzatan batılı, özellikle Fransa’nın aralarında bulunduğu Avrupalı güçlerin Bosna’da neden sessiz ve çaresiz kaldığını açıklamak zor. Fransa’nın aceleciliğinin arkasında ABD’nin Ortadoğu politikalarına karşı stratejik bir hamle olması muhtemel görünüyor. Yani Libya’da Kaddafi ve isyancılar değil farklı görüşlerde emperyal ve bölgesel güçler pozisyonlarını geliştirmeye çalışıyorlar. Gelecekle ilgili en bariz tahmin Avrupa’nın yakın petrol tedarikçisi Libya’nın parçalanmaya varabilecek olaylara gebe olmasıdır. En azından artık eski Libya olmayacaktır. Fransa’nın da istediğini alamayacağı öngörülebilir.
Bu durumun Mısır’ın nisbi yükselmesine sebep olması Ortadoğu’nun kangren meselesi İsrail barışının sağlanmasında söz hakkını güçlendirmesi de muhtemeldir. Neredeyse burnu kanamadan değişimini yaşayan Mısır’ın gücünü koruması gelecekle ilgili olumlu yönüdür. Mısır global güçlerin arkasında olduğu izlenimini uyandırmaktadır. Başladığımız yere geri döndük galiba. Kime karşı değişim.
