Anayasa Mahkemesi Başkanı Prof. Dr. Zühtü Arslan, “Kazakistan Cumhuriyeti Anayasa Günü” münasebetiyle Kazakistan’ın başkenti Astana’da 7-8 Eylül 2023 tarihlerinde düzenlenen “Anayasa Yargısı: Herkes İçin Onur, Özgürlük ve Adalet” temalı uluslararası konferansa katıldı. Anayasa Mahkemesi Üyesi Rıdvan Güleç, Başraportör Şermin Birtane ve Raportör Onur Mercan konferansta Başkan Arslan’a eşlik etti.
Konferansta Anayasa Mahkemesi Başkanı Zühtü Arslan, “Etkili Bir Anayasa Yargısı İçin Şartlar: Türkiye Tecrübesinden Çıkarılan Dersler” başlıklı bir konuşma yaptı. Konuşmasının başında insan topluluklarının ortaya çıkışından bu yana çözülmesi gereken temel sorunun yöneticilerin mutlak iktidarının nasıl etkin bir şekilde sınırlandırılacağı olduğunu vurgulayan Başkan Arslan, anayasacılığın ve anayasal adalet düşüncesinin bireylerin hak ve özgürlüklerini korumak amacıyla iktidarın sınırlandırılması sorununa verilen bir tepki olarak ortaya çıktığını dile getirdi.
“Etkili bir anayasa yargısının dâhilî şartı”
“Anayasa mahkemelerinin veya yüksek mahkemelerin varlığı tek başına temel hak ve özgürlüklerin korunması için yeterli değildir.” diyen Başkan Arslan etkili ve işlevsel bir anayasa yargısının haricî ve dâhilî şartların gerçekleşmesine bağlı olduğunun altını çizerek “Bu şartlar, anayasal düzenin kurumsal niteliğine ilişkindir. Haricî şart, anayasal sisteme kuvvetler ayrılığı ilkesinin hâkim olmasıdır. Bu ilke; yasama, yürütme ve yargı erklerinin farklı ellerde toplanmaması durumunda hak ve özgürlükleri korumanın imkânsız olacağı fikrine dayanmaktadır. Etkili bir anayasa yargısının dâhilî şartı ise anayasa mahkemelerinin hak eksenli paradigmayı benimsemeleridir. Anayasa yargısına hâkim olması gereken hak-eksenli paradigma anayasaların temel hak ve özgürlüklerin lehine, onlara diğer sosyal menfaatler karşısında öncelik verecek şekilde yorumlanmasını gerektirmektedir.” diyerek sözlerine devam etti.
“Anayasal ilkeleri hak-eksenli yaklaşımla yorumladığını ve uygulandığı”
Türkiye’de hak-eksenli yaklaşımın gelişim sürecine dikkat çeken Başkan Arslan, Anayasa Mahkemesinin başörtüsüne ilişkin kararlarından hareketle sürecin gelişim aşamalarına yönelik bilgiler verdi. Hak-eksenli yaklaşımın öncesi ve sonrasını netleştirmek adına Anayasa Mahkemesinin verdiği kararlardan yola çıkan Başkan Arslan, Mahkemenin 1989 ve 2008 yıllarında başörtüsünü üniversitelerde serbest bırakmaya yönelik kanun ve anayasa değişikliklerini Anayasa’daki laiklik ilkesine aykırı bularak iptal ettiğini belirtti. Arslan, bireysel başvuru mekanizmasının kabul edilmesiyle birlikte 2012 yılından itibaren Türk Anayasa Mahkemesinin laiklik dahil anayasal ilkeleri hak-eksenli yaklaşımla yorumladığını ve uyguladığını ifade etti.
Hak-eksenli yaklaşımı benimsedikten sonra Anayasa Mahkemesinin 2014 yılında bir avukatın başörtüsü taktığı ve bu durumun laiklik ilkesine aykırı olduğu gerekçesiyle duruşma salonundan çıkarılmasını konu alan bir başvuruyu incelediğini hatırlatan Başkan Arslan, anılan başvuruda Mahkemenin başvurucunun din özgürlüğüne yapılan müdahalenin “kanunilik” şartını karşılamadığına karar verdiğini belirtti.
“Mahkemelerimizin tecrübelerinden çıkarılacak çok önemli dersler”
Somut örnekte, ayrıca başvurucunun dinî inançları gereği duruşmaya başörtülü olarak katılmasının engellenmesinin nesnel ve makul bir dayanağının bulunmadığı sonucuna varıldığını dile getiren Başkan Zühtü Arslan, bu bağlamda Mahkemenin başvurucunun başörtüsü takmayan avukatlara kıyasla dezavantajlı bir durumda bırakıldığını değerlendirerek ayrımcılık yasağının da ihlal edildiğine hükmettiğini ifade etti.
Bu örnek karar üzerinden Türk Anayasa Mahkemesinin hak-eksenli yaklaşımını somutlaştıran Başkan Arslan, sonuç olarak mahkemelerimizin tecrübelerinden çıkarılacak çok önemli dersler bulunduğunu ve bu derslerden en önemli olanın da anayasa mahkemeleri ve yüksek mahkemelerin önlerindeki davaları karara bağlarken hak-eksenli bir yaklaşımı benimsemelerinin gerekliliği olduğunu dile getirdi. Başkan Arslan bu gerekliliğin anayasal adaletin temel hedeflerine ulaşabilmesinin temel şartı olduğunu vurgulayarak konuşmasını sonlandırdı.
Anayasa Mahkemesi Başkanı Zühtü Arslan, Kazakistan’daki temasları kapsamında 8 Eylül’de Kazakistan Anayasa Mahkemesi Başkanı Elvira Azimova ile bir araya gelerek iki ülke anayasa mahkemeleri arasındaki mevcut ikili iş birliği anlaşmasını yeniledi.
